OORnotOOR? Jawel, een nieuwe rubriek. Voortaan belichten we elke maand een artiest, een genre, een muzikale uithoek of een veelbelovend opbloeiende scene die je normaliter misschien niet zo snel in OOR zou verwachten – of hoogstens in de krochten van onze recensierubriek. Omdat ze ‘officieus’ buiten onze scope vallen. Deze maand: de experimentele muzikante, componiste, kunstenares en activiste Matana Roberts.

Openingsfoto Eva Hesse

Wie: Matana Roberts. Vooral altsaxofoniste, maar ook klarinettiste, experimenterend musicus (in de breedste zin van het woord), multimedia- en beeldend kunstenares, componiste. Beweegt zich in verschillende scenes tegelijk: de freejazztraditie, de avant-garde en de postrock van Chicago en Montréal. Ze werd geboren in de zwarte wijk South Side in Chicago, woont nu in het New Yorkse stadsdeel Brooklyn. 

Waarom nu? Vooral omdat deze editie van OOR verschijnt pal voor het prachtige Utrechtse festival Le Guess Who?. Matana Roberts speelde daar al eerder, maar deze keer is ze er een van de curatoren. Met haar keuze van artiesten geeft ze flink wat richting aan dat festival.

Wie kiest ze dan? Een brede greep artiesten, voor een groot deel mensen met wie ze eerder werkte. Zoals Joelle Léandre, vooral bekend als solo-improvisator op de contrabas, maar ook componiste en vocaliste. En Oren Ambarchi, Australisch geluidskunstenaar die ook wel verkeert in kringen rond dronemeesters Sunn 0))).

En Jessica Moss, componiste en violiste uit kringen rond Montréals postrockgiganten Godspeed You! Black Emperor. En Klein, hippe elektronicamuzikante uit Londen. En AGF ofwel Antye Greye-Fuchs, elektronicamuzikante uit Berlijn (haar partner Vladislav Delay speelt elders op het festival, waarbij zij de visuals verzorgt).

En Ice Balloons, uit Brooklyn, met Kyp Malone van het ooit zo hippe TV On The Radio. En Damon Locks’ Black Monument Ensemble, strijdbare zwarte activisten en muzikanten. En Jesu, het shoegaze-achtige project van Justin Broadrick (Godflesh, Techno Animal). En Irreversible Entanglements, het freejazzproject waarin Moor Mother haar zwartgeblakerde poëzie luidkeels laat klinken. Dan heb je meteen een beeld van de verschillende hoeken waarin Matana Roberts opereert.

Foto Evan McKnight

Moor Mother! Ja, die was twee OORen geleden aan de beurt in deze rubriek. Als je dat te veel zwart muzikaal activisme achter elkaar vindt, moeten we misschien toch even Sylvana Simons bellen. Feit is dat er in deze hoek heel veel te halen valt voor de luisteraar met een geweten en met zin voor avontuur. Neem nou het langlopende COIN COIN-cd-project van Matana Roberts, dat op den duur niet minder dan twaalf delen moet gaan tellen.

Twaalf delen! Zo ver is het nog niet. Maar de vier delen die tot nu toe verschenen, laten wel horen waar Roberts toe in staat is. Freejazz is een basis, maar daar komt van alles bij: avant-gardistische technieken als grafische notatie en toevalstechnieken, oude gospel en spirituals, elektronica, noise. Niets gaat Roberts te ver om haar punt te maken: de rijkdom van de zwarte cultuur, hoe die in de verdrukking is gekomen en hoe die weer zal herrijzen. Vooral dankzij zulk zwart activisme natuurlijk. Opmerkelijk feitje: alle vier COIN COIN-delen verschenen op Constellation.

Constellation? Het label dat ons Godspeed You! Black Emperor bracht, en de rest van de postrockscene van Montréal. Roberts woonde daar af en aan, speelde een gastrol op Godspeeds Yanqui U.X.O. (2002) en leerde de muzikantenscene van die stad goed kennen. Niet dat ze onbekend was met postrockpraktijken (die zelf immers weer vaak te rade gaan bij jazzmethoden): thuis in Chicago speelde ze wel met muzikanten uit de Tortoise-kliek. ‘Ik heb met die mensen gespeeld, ik hoor er enigszins bij maar dan wel aan de rand’, zegt ze daarover. ‘Ik denk niet in scenes, maar wel in gemeenschappen. Niet alleen in muziek, maar in alle aspecten van het mens zijn. Think globally, act locally.’

Hoe klinkt dat dan? Dat hangt af van het deel in kwestie. Voor het eerste deel, COIN COIN Chapter One: Gens De Couleur Libres (en dat alleen al is een titel waar geen woord Frans, eh, die er niet om liegt) verzamelde ze zo’n zestien muzikanten om live in de studio pure, zij het enigszins kakofonische geluidsmagie te bedrijven. Opvolger COIN COIN Chapter Two: Mississippi Moonchile is een veel compactere aangelegenheid, waaraan een sextet jonge, scherpe New Yorkse jazzmuzikanten te pas komt – plus een operazanger.

Opvolger COIN COIN Chapter Three: River Run Thee is eerder een soloproject, met meermalen overgedubde tapes (want de Hotel2Tango-studio van analoge fetisjist en Godspeed-hoofd Efrim Menuck was plaats van handeling) en ijzingwekkend intense declamaties en andere vocale erupties. COIN COIN Chapter Four: Memphis kent wederom een kleinere bezetting, maar is toch weer heel anders, minder op jazz gericht dan het tweede deel.

En COIN COIN Chapter Five? Ja, die is er dus nog niet. Of dit project de volle, ooit bedachte twaalf delen haalt is een tweede, maar ‘dit project is mijn levenslijn, het project van mijn leven, ik ben er nog lang niet klaar mee’, zoals Roberts in mijn oor fluistert via een audiofile (die ze stuurde nadat ik haar wat vragen gemaild had – nieuwe tijden, nieuwe normen, nieuwe aanspreekvormen, nieuwe interviewmethoden).

‘Ik wil het wel afronden, maar het is veel geregel om de bezettingen die ik voor ogen heb in de studio te verzamelen. En ik heb echt grote bezettingen voor ogen, dus daar moet ik ook nog fondsen voor zien los te peuteren. Plus dat ik ook nog allemaal kansen krijg op het gebied van lesgeven, en mijn activiteiten op het gebied van beeldende kunst. Maar die enorme cd-boxset zal er komen.’ 

Waar gaat ’t over? ‘De thema’s blijven in grote lijnen wel gelijk, al buig ik door de jaren heen wel allerlei dingen bij. Ik gebruik mijn eigen muzikale concept, PSQ, en dat staat voor Panoramic Sound Quilting. Ik vlecht als het ware allerlei klanken en genres aan elkaar. Per deel neem ik een bepaald onderwerp uit de zwarte geschiedenis en dat werk ik uit. Op mijn eigen manier, in een soort mozaïek.’

Zwarte geschiedenis hè? ‘Ik groeide op in een Black Lives Matter-gezin, zwarte levens hebben er altijd toe gedaan. Dat is ook een heel belangrijke lijn in mijn werk. Dat is mijn liefdes- én haatbrief aan de Amerikaanse geschiedenis, en die kun je heel goed linken aan de thema’s van BLM. Maar in mijn visuele werk, mijn installaties, ga ik meer in op actuelere thema’s, zoals het recentere politiegeweld. Mijn muziek gaat meer over de geschiedenis.’

Foto Evan Hunter

Alleen daarover? Nee, ‘water’ is ook een thema in haar werk. ‘Ik heb in Brooklyn op een woonboot gewoond en dat zie ik mezelf wel weer eens doen. Gemeenschappen die op het water wonen, leven op een andere manier samen, je moet op elkaar kunnen vertrouwen. Dat is interessant. En daar komt bij: stranden waren lange tijd gesegregeerd, kijk maar naar oude foto’s. Arme kinderen uit achtergestelde wijken krijgen zelden de kans om daarvan te genieten.

‘Ik groeide op in Chicago, een stad omringd door water. Maar we kregen niet de kans om daarvan te genieten. Daar wil ik nog eens iets aan doen. En nog iets: veel gemigreerde gemeenschappen zijn via het water naar elders vertrokken. Heel dapper, voor zover dat vrijwillig gebeurde tenminste.’

Actieve muzikante, en nog activiste ook. ‘Zo ben ik opgevoed, als kind ben ik vaak genoeg meegesleept naar demonstraties. Mij werd geleerd om op te staan voor mensen die dat zelf niet konden. Dat is de kern van mijn ethos. Het gaat niet alleen om zwart activisme. Het gaat om mensen. Ik vecht voor menselijkheid en waardigheid.’

MATANA ROBERTS: 11-14 nov Le Guess Who?, Utrecht