Na de vertoning tijdens IDFA 2022 is de documentaire Cesária Évora, over de koningin van het Kaapverdische levenslied, te zien in de bioscoop.
Talent is ongelijk verdeeld en groeit, net als leven, op de vreemdste plekken. De wieg van Cesária Évora, wereldwijd gevierd vertolkster van het Kaapverdische levenslied, stond op een winderig en kaal vulkaaneiland voor de westkust van Afrika in de Atlantische Oceaan. Haar melancholieke bespiegelingen over liefde en heimwee brachten haar internationale erkenning, universele waardering, en fans als Bonnie Raitt en Madonna. De film Cesária Évora toont een anti-ster die lak had aan alles, ook succes.
Als muziek een kwartettenspel is, past Cesária Évora in het rijtje Billie Holiday, Edith Piaf, Tina Turner. Door geboorte en omstandigheden op achterstand gezet, een leven vol treurnis, maar triomferend in hun onverzettelijkheid. En gul ook, bij huize Évora stond de deur altijd open. Een eigen huis, daar zuchtte de zangeres haar leven lang naar. Het is de rode draad, bijna running gag, van de documentaire.
Vrijheid blijheid
Typerend is het verhaal over haar eerste geld. Cesária Évora wilde een huis, want ze had al jaren bij anderen ingewoond. (Dat gaat eigenlijk al terug tot haar jeugd, toen ze op haar tiende door haar moeder in een door nonnen bestierd weeshuis werd geplaatst.) Nadat haar manager de opnamen van haar optreden in het Franse cultuurpaleis Olympia had verkocht, had ze de middelen om een huis te laten bouwen. Maar ze haalde het geld van de bank en deelde briefjes uit in de kroeg en aan ieder die bij haar langs kwam. Dát huis is dus nooit gebouwd.
Cesária Évora deed waar ze zin in had. Rookte als een schoorsteen, dronk als een tempelier (whiskey, aanvankelijk om podiumvrees te blussen) en was altijd in de weer met eten. Eten, dat is naast dat huis, de tweede rode draad in haar leven. Er kon nooit genoeg voedsel in de keuken staan, drie vrieskisten vol, en elke bezoeker – en dat waren er niet weinig – at mee. Het leven van Cesária Évora was heel basaal. Eerst overleven en dan genieten – met zijn allen.
Ontembare levenslust
In 1941, toen Cesária Évora werd geboren in Mindelo, op het eiland São Vicente, was de Kaapverdische archipel een kolonie van Portugal. Toen ze in 2011, opgebrand en afgeleefd overleed, was het een toeristisch bestemmingsoord. Met achterstandswijken, dat wel. Die bijna surrealistische transformatie laat haar muziek ongemoeid. De stem van Cesária Évora is de stem van de morna, de smartlap van Kaapverdië. Het was tijdens de golf wereldmuziek – populaire muziek uit niet-westerse regio´s – dat Cesária Évora, actief sinds de jaren zestig, werd gehoord als vertolkster van universele zielenpijn. En ontembare levenslust.
Ook typerend: in 2001 is Cesária Évora in Los Angeles, ze treedt op in de Hollywood Bowl. 18.000 mensen zullen haar verwelkomen, Bonnie Raitt wacht bewonderend in de kleedkamer. In het chique Hollywood Roosevelt Hotel, waar in 1929 de eerste Oscars werden uitgedeeld, logeren de zangeres en haar gezelschap. Vraagt Cesária Évora: ‘Zijn hier geen Kaapverdische kappers?’ Ze heeft rothaar, vindt ze zelf.
Nog een slokje
Net zoals ze rotvoeten heeft. Daar zitten wratten op en dat loopt moeilijk. Een huis, eten en wratten. Dat is waar Cesária Évora, de film van Ana Sofia Fonseca, in een notendop over gaat. Fonseca, een Portugese tv-journalist die in 2018 debuteerde als filmregisseur met een documentaire over wijn uit Portugal, heeft een huis in Kaapverdië en is de buurvrouw van Cesária Évora. Waar het altijd open huis was, dus ze had ongekende toegang. Haar beelden hebben de kwaliteit, zowel qua vorm als inhoud, van home movies en dat is in dit geval treffend.
Want het onderwerp is wars van pracht en praal, van stilering en marketing. ‘Zoveel zorgen’, zucht de zangeres. ‘Ik neem nog een slokje.’ Wat de kijker al een tijdje heeft vermoed, blijkt waar. Ze leed aan een manisch-depressieve stoornis, bipolair in post-millennium lingo. Ze heeft zich door de sluimerende depressies heen gerookt, gedronken en gezongen. Tegenwoordig is het vliegveld van São Vicente naar haar vernoemd. Cesária Évora had vleugels.
De documentaire Cesária Évora is vanaf 1 juni te zien in de bioscoop.
