Pink Floyd en film – een geslaagde, maar niet altijd gelukkige combinatie. Hun pionierende concertfilm uit 1972 krijgt, digitaal gerestaureerd en voorzien van een nieuwe geluidsmix, na een halve eeuw de bioscooprelease die hij verdient.

Rockgroep speelt in vervallen amfitheater. Zonder publiek, met filmploeg. En het resultaat draait in de bioscoop. Het was in 1971 een radicaal idee, nog niet eerder gedaan. Het had een project van The Rolling Stones of Led Zeppelin kunnen zijn, de grootste bands van dat moment. Maar het was Pink Floyd dat – aan de vooravond van wereldwijd megasucces, wat ze toen niet wisten – in het diepe dook en een parel oogstte.

De ironie van het leven wilde echter dat Pink Floyd: Live At Pompeii, onder welke titel de film in oktober 1972 in Franse bioscopen werd vertoond, te vroeg dan wel te laat kwam. Want nog geen half jaar later verscheen hun achtste studioalbum, The Dark Side Of The Moon, en evolueerde de groep op slag van cultheld tot hoogvlieger. De film verdween in het duister van de nieuwe maan en werd een voetnoot.

Dada

Het lot van Live At Pompeii is illustratief voor de relatie tussen Pink Floyd en film. De groep stond open voor de tiende muze, als platform van filmmuziek en als medium om hun ideeën te verbeelden. Maar het bleef een affaire, groeide niet uit tot een gelukkig huwelijk.

Arnold Layne, de debuutsingle van Pink Floyd, verscheen in maart 1967 – drie weken na Strawberry Fields Forever – en ging, net als het psychedelische juweel van The Beatles, vergezeld van een promotiefilm. De clip bij Arnold Layne is surrealistisch, geïnspireerd door Vormittagsspuk (1928) van de Duitse Dada-kunstenaar Hans Richter.

Hun derde album More – het eerste zonder Syd Barrett – is de soundtrack van de gelijknamige film, maar daarvóór hadden ze al muziek gemaakt voor het wetenschapsprogramma van de BBC, Tomorrow’s World, en de arthousefilm The Committee, het speelfilmdebuut van Peter Sykes, regisseur van De Wrekers. Op die soundtrack is een vroege versie van Careful With That Axe, Eugene te horen.

Stapsteen

Datzelfde nummer is onder een andere titel – Come In Number 51, Your Time Is Up – te horen in Zabriskie Point, de film uit 1970 van de Italiaanse regisseur Michelangelo Antonioni. Toetsenman Rick Wright componeerde muziek voor de letterlijk explosieve slotscène, maar de regisseur wees het af. Als Us And Them was het de eerste track die de groep opnam voor The Dark Side Of The Moon.

Pink Floyds beste soundtrackalbum, Obscured By Clouds, is het ondergeschoven kindje in hun catalogus. De schromelijk miskende plaat is de stapsteen tussen Meddle, het Floyd-album dat hun creatieve glorietijd inluidt, en hun doorbraakplaat The Dark Side Of The Moon. Van het nog steeds zoekende Meddle naar de gestructureerde songs van Dark Side – het zou nooit zijn gebeurd zonder Obscured By Clouds. Maar die staat nog altijd in de schaduw van het fenomeen, zoals Michael Jacksons Off The Wall het aflegt tegen Thriller.

Pink Floyd heeft dus geen films nodig om hun filmische muziek te slijten, al dacht Roger Waters daar anders over. Het dubbelalbum The Wall – evenals de erop gebaseerde speelfilm – splijt de fans van de groep. Een deel loopt ermee weg, een even groot deel beschouwt het als een topzware mislukking. Bewijs dat de parel niet langer glanst.

Perfecte selectie

Dat was allemaal toekomstmuziek toen het kwartet in oktober 1971 voor de opnames van hun concertfilm neerstreek in Italië. Meddle zou een maand later met de wereld worden gedeeld en het zijn de twee topnummers van dat nieuwe album die de pijlers van Live At Pompeii vormen.

Het plaatkant vullende Echoes is in tweeën geknipt en fungeert als de boekensteun van de film. De tentstut is One Of These Days, waarvan de gierende gitaarpartij nog altijd inspireert; luister naar het Britse The Pineapple Thief, het Duitse Blind Ego of het Poolse Amarok, om van Steven Wilson maar te zwijgen. Die tekent overigens voor de nieuwe geluidsmix.

Daaromheen zijn de nummers geplaatst die drie jaar lang het hart van de concerten vormden: Careful With That Axe, Eugene, A Saucerful Of Secrets en Set The Controls For The Heart Of The Sun. In feite de perfecte selectie van de post-Barrett/pre-Dark Side-fase.

Amfitheater

Is Live At Pompeii de beste concertfilm van dat moment? Met zijn langs de muzikanten glijdende dolly shots en het afwijkende camerastandpunt boven drummer Nick Mason is de film van de in Schotland geboren en tot Fransman genaturaliseerde regisseur Adrian Maben zeker baanbrekend geweest. De setting van band-in-amfitheater is meermalen gekopieerd.

De film opent met een panoramashot van een leeg amfitheater, de tribunes dichtgegroeid, de arena zanderig, de wind vlagerig. De camera zoomt langzaam in op het gedoe op de vloer: muzikanten, filmlampen, geluidsboxen, filmcrew. Er wordt een set opgebouwd.

Het eerste deel van Echoes is gedraaid in de volle zon, de T-shirts gaan uit. Die zijn weer aan wanneer de namiddagzon lange schaduwen werpt op A Saucerful Of Secrets. De groep speelt One Of These Days in het donker, de lampen vormen een sterrenhemel.

Oesters

Shots van antieke beelden, borrelende modderpoelen en kolkende lavastromen contrasteren met de spelende muzikanten. Vergane glorie versus onmetelijke tijd. De metafoor van vier nietige mensjes die wandelen in de van leven verstoken oerwereld van vulkaan Vesuvius is cru, maar effectief. Mieren in de machtige kosmos. Is Careful With That Axe, Eugene een waarschuwing: kijk uit met technologie?

In december 1971 poetste de groep in de Europasonor-studio in Parijs de zangpartijen van Echoes op en voegde effecten toe aan het geluidsspoor van de film. Adrian Maben was erbij met zijn 16mm-camera, fragmenten zijn te zien in de director’s cut, verschenen in 2002. De originele beelden zijn in 2013 digitaal opgeknapt en op YouTube te zien als Chit Chat With Oysters.

Pink Floyd: Live At Pompeii heeft een warrige releasegeschiedenis. De eerste vertoning in 1972 duurde een uur en gaf het concert tout court. Na het wereldwijde succes van The Dark Side Of The Moon kwam de film opnieuw uit, aangevuld met beelden van de groep aan het werk in de Abbey Road Studio; we horen fragmenten van Us And Them, On The Run en Brain Damage. Die versie was ‘definitief’ en verscheen op diverse videoformaten.

Versie vijf

Tot in 2002 de director’s cut uitkwam op dvd. De regisseur monteerde fragmenten van de Parijse studiosessie uit 1971 in de film en voegde beelden van NASA’s Voyager-programma toe. De Blu-Ray-versie uit 2016 (te vinden in de boxset The Early Years 1965-1972, met 33 schijven) biedt de vijf nummers van de originele film uit 1972, inclusief het tot één lange track herstelde Echoes, in 5.1 audiomix.

En dan is er nu versie nummer vijf, wellicht de definitieve: Pink Floyd At Pompeii – MCMLXXII. De originele 35mm-filmnegatieven digitaal gerestaureerd en door Steven Wilson voorzien van een Dolby Atmos-mix. Het meest heuglijke nieuws is dat de muziek eindelijk beschikbaar komt als losse soundtrack, ook op vinyl.

Met zijn afwijkende camerawerk en dito montage is het méér dan een concertfilm, het is een arthouse-concertfilm. Live At Pompeii moet voor Pink Floyd een speciaal moment in de groepsgeschiedenis markeren en een bijzondere herinnering zijn. In 2016 keerde David Gilmour voor twee concerten terug naar het amfitheater. Ditmaal mét publiek.

PINK FLOYD AT POMPEII – MCMLXXII is van 24 t/m 28 april te zien in een aantal bioscopen. Op 2 mei verschijnen film en soundtrack op dubbel-lp, 2cd, dvd en Blu-Ray. Meer info: pinkfloyd.film