‘This one is for Mimi’, staat te lezen op de bekende entreeborden bij de Ronda. En daarmee verenigt Le Guess Who? meteen alle zielen in Tivoli­Vredenburg. Want iedereen hier weet wie Mimi is, waarom ze geëerd moet worden en dat ze op de openingsdag (de dag van haar uitvaart) in Utrecht had moeten spelen. We zijn ‘onderons’ zogezegd. Met zo’n 18.000 bezoekers uit vijftig verschillende landen. Klaar voor weer een reguliere editie na de lockdowngekte van vorig jaar. Al is er nog altijd weinig regulier aan dit fijnproeversfestival, blijkt wel weer uit de wonderlijke, bonte selectie hoogtepunten die we de afgelopen vier dagen verzamelden. Dit zijn ze.

Maria BC lijkt te verdwijnen

Foto Anne-Marie van Rijn

Het bekende vraagteken zweeft boven het podium van Hertz, met op de planken een podium-opstelling die bijna net zo kenmerkend is voor Le Guess Who?: een stoel, een versterker en een vierkant tafeltje met een laptop. Maria BC mag hier in de mooiste zaal van Tivoli aftrappen. De klassiek geschoolde zanger en liedjes­schrijver hult een prachtige stem in een waas van drones en klein (en soms slordig) gitaarspel. Haar onterecht wat ondergesneeuwde debuutplaat Hyaline komt bijna in z’n geheel voorbij. De gestalte op het podium is klein. De geprojecteerde beelden op de achtergrond, de houding, het geluid; soms lijkt Maria BC te verdwijnen. Maar dan is er haar prachtige, indrukwekkende stem die boven alles uittorent om het liedje én het publiek de juiste weg te tonen, te laten weten ‘ik ben hier’. Indrukwekkende start. BOUKE SONNEGA

Geen woord Frans bij Lewsberg

Foto Anne-Marie van Rijn

Kijk, daar is Mimi al. Op het podium van het Rotterdamse Lewsberg, met slechts een snaredrum en floortom als ritmische begeleiding. Boem-boem-tak, boem-boem-tak. Mimi had er genoeg aan en Lewsberg zeker, met zijn motorische grooves, repetitieve gitaarwindsels en onderkoelde zang. Lewsberg live is een gortdroge aangelegenheid. Een uur lang kijken naar vier mensen die terugkijken – niet zelden recht in je ogen, zoals gitarist Michiel Klein pleegt te doen. Als er al een zweem van zwierigheid te ontwaren is, dan is het bij zanger/bassist Shalita Dietrich, die zich gaandeweg de set steeds minder in bedwang weet te houden. Net als wij overigens. Het trekhaak­effect van de monotone boem-tak doet zijn werk. En ondertussen worden we geraakt door fraaie melodieën, poëtische zinnetjes in Hollandse tongval en het vibratoloze vioolspel van Arie van Vliet, die het even later zelfs presteert om een volledig nummer met zijn armen over elkaar te zingen. Het draagt allemaal bij aan de stijve doch bezwerende charme. ‘Speuluh!’ roept iemand wanneer Arie zijn publiek in het Engels toespreekt. ‘Daar is geen woord Frans bij’, antwoordt hij droogjes. THOMAS SNOEIJS

The Notwist blazen en strelen

Foto Anne-Marie van Rijn

En daar is Mimi opnieuw. In de Ronda, waar gelegenheids-dj Ajay Saggar haar stem door de zaal laat galmen voor aanvang van The Notwist. ‘Thank you Mimi for making this world a more beautiful place’, verwoordt zanger Markus Acher de emoties van het moment. Al weten we ook: een betere vervanger voor Low had Le Guess Who? zich niet kunnen wensen. The Notwist dragen hetzelfde kwaliteitsstempel, hebben net zo’n rijk oeuvre vol onverwachte wendingen en maakten – net als Low – met hun laatste plaat hun beste (Vertigo Days). Bij die status sluit de huidige liveshow volledig aan. Er is kosten noch moeite gespaard om de discografie in al zijn verscheidenheid tot leven te brengen. Met zeven man sterk op het podium, die blazen als een Grote Rockband, maar wel met vibrafoon, trombone, melodica, bassaxofoon, draaitafels, onverwachte Daft Punk-samples, knetterende breakbeats en free jazz-intermezzo’s – want het blijven wel The Notwist natuurlijk. De Zuid-Duitsers spelen je oren kapot om ze vervolgens weer te strelen. Vol geldings­drang en speelplezier, dat prachtig wordt belichaamd door de uitbundig grijzende vibrafonist Karl Ivar Refseth. Een festivalhoogtepunt dat we liever niet hadden meegemaakt. THOMAS SNOEIJS

De desconstructie van Huerco S

Het klinkt wat aanmatigend (en komt gevaarlijk dicht bij een ‘echte muziek’-narratief) maar het voelt toch wat raar om de Hertz te betreden en een tafel met mengpaneel en een Macbook te zien. In een zaal die bij uitstek is gebouwd voor hout, stem of koper moet metaal, aluminium en plastic een extra stapje zetten. Huerco S komt nu ook niet meteen met uitgestoken hand het podium op. Verscholen achter een pet met lange klep begint hij zonder schroom aan zijn deconstructies van elektronische muziek, creëert velden van klank en geluid die een groot deel van het publiek op het balkon doet besluiten zijn heil elders te gaan zoeken. Flarden en patronen die we ook op zijn laatste plaat Plonk (2022) tegenkwamen. Het is muziek als een installatie in een museum voor moderne kunst – moeite en goodwill zijn een vereiste bij de luisteraar, en dan nog bestaat het risico dat je d’r niets van snapt. Toch wint de aanhouder: daar is een beat, een klap, de show krijgt vorm, wordt zelfs meeslepend. Hij doet ’t op een vreemde plek, maar Huerco S bewijst zich uiteindelijk wel degelijk. BOUKE SONNEGA

Alabaster DePlume in Sesamlaan

Foto Anne-Marie van Rijn

Wat schreven we vorig jaar ook alweer over Alabaster DePlume? O ja: een ‘haast religieuze muzikale ervaring met de kinderlijke warmheid van Sesamstraat’. Nou, dat kunnen we meteen overhevelen naar deze editie, met als enige aanpassing dat Sesamstraat de Sesamlaan is geworden. Een jaar en een succesvol album (het dit jaar verschenen Gold) later mag de saxofoonspelende Vriendelijkheid de donderdag afsluiten in de Grote Zaal. Die is aan de grote kant, want bij lange na niet vol, maar het hele idee van Alabaster DePlume is nu juist dat hij grote ruimtes zo klein mogelijk maakt, dus veel maakt dat niet uit. Hij predikt nog steeds met veel overtuiging de liefde en we kunnen hem slechts op één leugentje betrappen: zijn stelling dat hij niet weet waar hij mee bezig is. Dat weet hij namelijk wél: hij is een goede jazzmuzikant met een uitstekende band, die alleen maar beter wordt omdat gitarist Jeff Parker (eerder deze dag in de Janskerk) een stoeltje bijschuift. Het lijkt tot aan de vingerloze handschoenen toe op de show van vorig jaar, maar vooruit – dit soort positieve mantras moeten erin slijten door ze eindeloos te herhalen. BOUKE SONNEGA

Meespringen of terugstaren bij Dry Cleaning

Foto Anne-Marie van Rijn

Je zou verwachten dat een band die zo stoïcijns klinkt als een Royal Guard die aan zijn neus wordt gekieteld een wat saaie aangelegenheid zou kunnen zijn, maar niets blijkt minder waar. Florence Shaw slingert haar eindeloos associatieve teksten immer als een zoutpilaar de Ronda in, maar ze wordt geflankeerd door twee bandleden die staan te spelen alsof het vuurwerk ieder moment af kan gaan. Rockstandjes aan de linkerkant, headbangen achter lang zwart haar aan de andere, Dry Cleaning kan de upgrade naar de grotere podia makkelijk aan. De set rijgt het debuut en het dit jaar verschenen Stumpwork naadloos aan elkaar. Gary Ashby (over een verdwenen schild­pad) klinkt ook live als The Smiths met de over elkaar heen buitelende akkoorden en even later eindigt Her Hippo in een onvervalste bak herrie. De ideale band voor een groot podium op Le Guess Who?; we kunnen kiezen tussen mee­springen met de band of terugstaren naar Florence – een goed antwoord is er niet. BOUKE SONNEGA

Clipping laat Ronda golven

Foto Maarten Mooijman

Of clipping., zoals ze zelf graag schrijven. Hiphoppers van de Amerikaanse Westkust, maar dan toch net effe anders. Plus: een van de curatoren van deze Le Guess Who?. Een gouden greep, die curatorschappen, zeker als de keuzes een beetje verrassend uitvallen. Clipping koos voor een brede verscheidenheid, van postjazz-gitarist Jeff Parker (uit de Tortoise-hoek) tot en met footwork-producer Jana Rush, heel toevallig allebei uit Chicago. Plus nog veel meer spannends. Wat zeker geldt voor hun eigen set, die de Ronda van voor naar achter op en neer doet golven. Producers  Jonathan Snipes en William Hutson zorgen voor messcherpe beats en priemende effecten, en rapper Daveed Diggs brengt hun boodschap naar het publiek in de vorm van virtuoos rollende raps. Dat hiphop live draait om publieksparticipatie is geen nieuws, dat het ook nog zo opwindend en uitdagend kan zijn eigenlijk ook niet, maar het is goed om daar weer zulke sterke argumenten voor te horen. JACOB HAAGSMA

Een klein wonder bij Lole Montoya

Foto Lisanne Lentink

Laat ik eerlijk zijn: ik weet niets van Spaanse muziek, met een pistool op me gericht zou ik geen zanger, zangeres of plaat kunnen opnoemen. Tot zaterdagmiddag dan, nu weet er één, want ik zag Lole Montoya in de Jacobikerk, ongepland, zoals dat hoort bij een festival als LGW, en het was weergaloos. Het programmaboekje leerde me dat ze tot zijn overlijden in 2015 samen met haar man het duo Lole y Manuel een duo vormde en dat ze vandaag begeleid zou worden door gitarist Rycardo Moreno. Ze wordt het naar het podium begeleid, enigszins wankel, neemt plaats op een stoel, omhult zich in een kleed en… een klein wonder. Zodra ze begint met zingen valt er een tijdloosheid neer over zangeres en zaal. Hoe oud is de vrouw die zingt, hoe oud zijn de liedjes? Ze zijn er altijd al geweest. Maar toch ook specifiek, want hoewel ik (ook al) geen woord Spaans spreek, kan ik me de plaatsen en mensen voor de geest halen die de liedjes bevolken. De techniek is weergaloos. Rycardo heeft koude handen, wrijft ze na elk nummer warm. Lole babbelt in het Spaans met het publiek, krijgt in het Spaans antwoord – het is een internationaal festival. Het einde, we mochten zelfs even iets meemompelen in fonetisch Spaans, een staande ovatie, en we verlaten te kerk wetende dat we iets bijzonders hebben meegemaakt. BOUKE SONNEGA

Idris Ackamoor geeft ruimte

Foto Anne-Marie van Rijn

Een verschijning is het zeker. Gekleed in een gouden broek en glimmend blauw jasje, en met een blaasinstrument dat net zo lang is als hijzelf, betreedt Idris Ackamoor het podium van de Grote Zaal. De band, The Pyramids, is een explosie van kleur – een rode jurk, een blauwe jurk, een groen-met-geel pak en de kijker weet: dit belooft. Het is de aftrap van de tour die vijftig jaar van The Pyramids viert, een Amerikaanse jazzformatie die met name in de jaren zeventig furore maakte met aanstekelijke spirituele- en afrojazz. Die belofte wordt ingelost – ten goede en ten kwade. Pulserende ritmes, aanstekelijke solo’s door íedereen, op piano, saxofoon, dwarsfluit en drums. En Ackamoor die zich als ’s werelds coolste zeventiger (zelfs gewapend met een keytar) een kundig bandleider toont: iedereen de ruimte geven en tegelijk de touwtjes strak in handen houden. Hij loopt, geeft aanwijzingen, dirigeert en soleert erop los, terwijl hij met een knauwende spraakstem mantra’s in de microfoon blaft. Mantra’s, dat is de andere kant, die tamelijk belegen zijn – net als de hele thematiek. De Heer wordt eindeloos geprezen en het afro-futurisme wordt gevierd als was het 1972. Maar uiteindelijk is het een show waarbij stilstaan onmogelijk is – een  bescheiden hoogtepunt van de zaterdagavond. BOUKE SONNEGA

Volle bak Charlotte Adigéry

Foto Anne-Marie van Rijn

‘Whoa! Het is hier packed‘, roept Charlotte Adigéry. En inderdaad: de deuren van de Ronda vallen achter ons dicht en buiten ontstaat een rij. Niet verwonderlijk op een festival waar zelfs een half schoolbandje als Bar Italia de zaal volspeelt, maar het zegt iets over de impact van het dit jaar verschenen Topical Dancer, haar plaat met Bolis Pupul. Op Lowlands zagen we het duo nog een onderonsfeestje bouwen bij daglicht, hier krijgen we de full experience, met Charlotte en Bolis in een club setting: veel tegenlicht, doordacht schaduwspel en priemende lazerstralen. De ene keer staat Charlotte vrolijk kakelend aan de rand van het podium (‘Ik slikte zojuist bijna mijn pruik in!’) even later is ze slechts een schim onder stroboscoop geknipper, terwijl ze ons haar rake zinnetjes vol maatschappijkritiek toebijt. Het is een lichtspektakel à la Eefje de Visser, niet toevallig óók vrienden met lichtkunstenaar Nick Verstand. Onder­tussen begint de apparatuur van Bolis steeds vervaarlijker te wiebelen en danst Charlotte – met ons – op de ploegende beats uit de school van Tiga en Deewee-vrienden Soulwax. Dit duo is nog cooler dan we dachten. THOMAS SNOEIJS

De potentie van Wau Wau Collektif

Foto Anne-Marie van Rijn

Nu niet direct een schokkend hoogtepunt, maar wel een ding dat nogal wat potentie in zich draagt – en ook daar is een festival voor, en zeker Le Guess Who?. Wau Wau Collektif is een soort kruispunt van wegen tussen Senegal en Zweden. Debuutalbum Yaral Sa Doom vond zijn vorm in een transcontinentale uitwisseling (vaak via WhatsApp) tussen Karl Jonas Wingqvist en Arouna Kane. De fraaie, dromerige sferen die dat opleverde krijgen live aanzienlijk potiger contouren, met flink hamerende trommels, bijna psychedelisch snarenwerk (gitaar en instrumenten die de westerling minder snel thuisbrengt) en branchevreemde instrumenten als cello, melodica en mondharmonica. Senegalezen en Viking-nakomelingen (en zelfs een fraai zingende generatiegenote van Agneta Faltskog): ze zijn nog flink aan elkaar aan het wennen op het podium op deze eerste tournee. Maar zeker als ze hun nummers meer durven op te rekken, wordt dit nog een toffe festivalfavoriet. JACOB HAAGSMA

De woeste klankbrokken van Supersilent

Foto Maarten Mooijman

Toch ook erg Le Guess Who?: mensen die vol goede moed de zaal binnen stappen om er binnen de kortste keren verbouwereerd en misschien geshockeerd uitgeblazen te worden – om dan, soms, alsnog geïntrigeerd terug te keren. Het Noorse trio Supersilent staat soms te boek als ‘jazz’, maar dat was in dit geval dan toch jazz uit de 31^ste eeuw gespeeld door een gemuteerde versie van Tangerine Dream, ontdaan van alle herkenbare vormen en opgedeeld in woeste klankbrokken. Volkomen elektronisch deze keer, onregelmatig hamerend als een op hol geslagen heimachine, een schijnbaar willekeurige lawine aan schokeffecten. Waarna alsnog passages vol lyrisch-abstracte schoonheid volgden en dan wederom de trommelvlies­verscheurende beuk erin ging – en daar hoorde je dan ook weer de samenhang en de schoonheid in, als je neuronen juist stonden afgesteld tenminste. JACOB HAAGSMA

Liv.e doet Howlin’ Wolf

Foto Maarten Mooijman

Zo maar een zaal binnenlopen omdat je verder even niks te doen hebt en prompt onderuit geschoffeld worden door een act waar je nog nooit van gehoord hebt: op Le Guess Who? kan dat. Bij Liv.e bijvoorbeeld, een jonge zangeres uit Dallas, Texas die de avant-garde terugbrengt in de r&b. De grooves zijn kaal en uitgekleed maar heus wel effectief, de zang van Liv.e kronkelt daaroverheen als een late volgelinge van Erykah Badu. Maar ze is ook niet bang om haar stem flink te manipuleren, tot ultralage Howlin’ Wolf-achtige proporties. Kan allemaal met de juiste kastjes, maar het is de kunst om daar dan ook de juiste muziek bij te maken. Liv.e kan dat dus, en sleept je mee naar wonderlijke werelden. JACOB HAAGSMA

Muisstil bij Abdullah Ibrahim

Foto Maarten Mooijman

Abdullah Ibrahim is streng. De 88-jarige jazzpianist staat het maken van foto’s niet toe en het dringende verzoek is tevens om netjes te gaan zitten en de mond te houden. Terecht ook, want wat de man uit de piano tovert is overweldigend. In het begin is het zoeken naar houvast, maar al snel vinden muzikant en zaal de juiste groef en dansen de noten een uur lang om elkaar heen – soms als flarden, dan als rotsvaste melodie met een stevig basfundament. Dit is de magie van een prachtig festival, plots zitten we met een volle zaal stil te luisteren hoe Ibrahim jazz en klassiek speels met elkaar verweeft. Een uur lang, zonder stop, rijgt hij de klanken aan elkaar.  Het kippenvel komt écht op tijdens de tweede (!) toegift. Die piano zwijgt. Ibrahim staat, zijn rechterhand tegen zijn gezicht en zingt voor een muisstille Grote Zaal met zaal­verlichting aan een lied over het zuiden, slavernij, katoen. Een oude man, breekbaar, maar ook dankbaar, integer en oneindig sterk. Een prachtmoment. BOUKE SONNEGA

Murw gebeukt bij Gnod

Foto Tim van Veen

Net als The Bug, zondagavond laat, hield Gnod een overlap in met de laatste editie van dat andere prachtfestival, Roadburn. Op zaterdag bezette dit vrijelijk improviserende en toch snoeihard rockende collectief uit Manchester (en Salford) De Helling, met twee afsplitsingen vooraf: het akoestische, folkachtig dronende Moundabout en het wild, om niet te zeggen dadaïstisch rockende Holy Scum. Gnod-gitarist Chris Haslam spuwde in Holy Scum-verband woest vervormde vocalen de zaal in en de gitarist deelde zijn instrument gul met het publiek (zonder dat het ding aangesloten was). Gnod zelf hamerde de boodschap erin met een spervuur van heiende riffs. De kracht van monotonie en herhaling, de schoonheid van een geluid en een esthetiek vol rafels, de effectiviteit van woede (Just Say No To The Psycho Rightwing Capitalist Fascist Industrial Death Machine heet een vroeg album) gestold in decibellen: Gnod heeft het allemaal, en deelt het graag met de welwillende, prettig murw gebeukte festivalganger. JACOB HAAGSMA

De toegift van Panda Bear & Sonic Boom

Foto Anne-Marie van Rijn

Dan stommelen we, nog wat beduusd, naar de Ronda voor Panda Bear & Sonic Boom, die eerder dit jaar met Reset een aangenaam psychedelisch intermezzo uitbrachten. In de Ronda slaat het echter vrij snel dood. Het blijkt een saaie bedoening – twee mannen, één staand en één zittend, die op knopjes duwen, daar kan geen discobal of psychedelische visual bij helpen. Muzikaal staat het allemaal als een huis – de plaat komt integraal voorbij – maar het beklijft nergens. Helemaal bizar wordt het als de heren tien minuten voor tijd stoppen, de plaat is voorbij, het werk zit er op, de zaal loopt leeg. Maar wacht, er komt een toegift! En dan blijkt er tegen alle verwachtingen in nog een écht hoogtepunt in te zitten: voor een Ronda die nog slechts voor een kwart gevuld is komt Bros van Person Pitch nog voorbij, een tien minuten durende verrassing uit 2007 voor een gezelschap dankbare volhouders. BOUKE SONNEGA

Gezien: 9 t/m 13 november 2022 op Le Guess Who?, Utrecht