boek

Anton Corbijn onderzoekt: wat maakt een icoon?

Kort na de smartphone-snapshots van Instanton, een boek met momentopnamen uit het privéleven van Anton Corbijn en beelden van onderweg, is er nu IKONEN, waarin Corbijn aan de hand van drie oude fotoseries de vraag opwerpt wat iets of iemand een icoon, of religieus ikoon, maakt.

‘Een iconisch beeld.’ Het is een term die te pas en te onpas gebruikt wordt, stelt kunsthistoricus Dominic Eichler in het openingsessay van IKONEN. Voor Corbijn hebben de woorden hun waarde verloren. Als zoon van een dominee in het gereformeerde dorp Strijen in Zuid-Holland, net boven de rivieren, groeide hij op met een kruis aan de muur en een begraafplaats in de achtertuin. Beide kaal en sober. Hoe anders was het aan de overkant van het Hollands Diep. De rooms-katholieke kerk vol pracht en praal, de rustplaats een kermis der devotie, vol mysterie en mystiek. De jonge Corbijn was gefascineerd door de religieuze ikonen van de buren en zou dat blijven, ook toen hij al een gevierd fotograaf was in Londen. Langzaam sijpelde het in zijn werk door.

Het begon bij het aanbreken van de jaren tachtig. Anton fotografeerde Ultravox tijdens de video-opname van Vienna, deels geschoten op de Zentralfriedhof in Wenen. Al snel volgden Echo & The Bunnymen op een begraafplaats in Bologna, David Sylvian en Joe Cocker in Parijs, The Waterboys in Londen, steeds weer in het decor van de dood. Op zijn Europese reizen met dichter-schrijver en goede vriend Bart Chabot – waarover het duo rapporteerde in OOR – bezocht hij rustplaatsen in Parijs, Milaan, Genua, Venetië… De foto’s van verweerde, met mos en schimmel begroeide grafstenen en standbeelden, engelachtige gezichten, vaak met de ogen toe, terneergeslagen, voor eeuwig rouwend, vangen de melancholie en gevoelens van ontheemding waarmee de twintiger Corbijn zelf ook worstelde na een vroege scheiding.

Chabot dichtte er passende woorden bij in de bundel !Stand (1985). Een aantal foto’s dook in 1983 al op in de OOR-reportages ‘The French Connection’ (OOR 16) en ‘33.01 u., in Milaan’ (OOR 17) en sierde een jaar later de cover van de single Moments In Love en het album Who’s Afraid Of? van The Art Of Noise. En laten we ook de boekomslagen van Chabots Judaskus en Kootjesblues niet vergeten. De stillevens hebben een speciaal plekje in Corbijns hart, zo blijkt. De serie Cemeteries vormt nu, veertig jaar later, het eerste hoofdstuk van IKONEN.

De tweede fotoserie, Lenin, USSR, draait om de beeltenis van Lenin in het straatbeeld van Leningrad (nu Sint-Petersburg) in 1982. De foto’s tonen de ambivalente schoonheid van de propagandamachine. Lenin als symbool van hoop, van een glorieus verleden en een nog betere toekomst. Standbeelden, posters, baniervlaggen – blikvangers in een verder reclamevrije Sovjet-wereld. Ook deze serie kennen we uit OOR. Voor de meelezers: ‘Een Zombie In De Heilstaat I & II’ (OOR 14 en 15, 1983), verslag van een zesdaagse reis naar het oostfront, compleet met parade van veteranen en nachttrein naar Moskou.

In het krachtig uitgestoten proza van Chabot: ‘LANG LEVE HET MARXISTISCH-LENINISME! VOORWAARTS NAAR DE OVERWINNING!’ ‘HEIL AAN HET GROTE SOVJETVOLK!’ en meer van zulks, over glorie, eer en triomf. En ja, marcheer even de trap op, pak die doos met singletjes van zolder en zoek na Moments In Love ook even Two Tribes van Frankie Goes To Hollywood. Díe foto, maar dan zwartwit, geen trots rood. De korrel, het contrast, de gotische sfeer – net als bij de engelen herken je bij Lenin onmiddellijk de hand van de meester.

De derde fotoserie in IKONEN is de bekendste: a. somebody. Het betreft een serie zelfportretten die Corbijn in 2001-2002 maakte in zijn geboortedorp Strijen. Hij poseert als zijn overleden muziekhelden. Verkleed, opgemaakt, pruik en al. Zwartwitportretten in de studio en een kleurenserie in de buitenlucht, alsof Antons helden toevallig gespot zijn in het dorp van zijn jeugd, waar de enige ikonen toch echt die van de andere kerk aan de overkant waren. Het leven na de dood – de focus in het leven van Antons ouders – krijgt hier een onverwachte en grappige twist; de doden leven voort in de beelden die de fotograaf maakt, en zelf uitbeeldt. Tevens is a. somebody een persoonlijke zoektocht naar de vraag waarom de popmuziek hem als jongeman zo in haar greep had gekregen en, toen als mid-veertiger, nog steeds niet losliet.

Het Leitmotiv in deze drie fotoseries, die verschillende fasen in Corbijns leven weerspiegelen, is sterfelijkheid. ‘Misschien’, concludeert Dominic Eichler in zijn beschouwing, ‘is het alleen de dood die een echt icoon schept’. De icoon als wedergeborene, als verlengstuk van het leven. Corbijn zelf besluit zijn voorwoord als volgt: ‘Together, these series in IKONEN deal with how we remember or want to remember those who have passed away.’

IKONEN door Anton Corbijn is verschenen bij uitgeverij Hannibal. De gelijknamige expositie is van 17 december tot 16 april 2023 te bezichtigen in de Handelsbeurs in Antwerpen.

deel dit artikel

Meer:

festivaltip

Ook op Rewire 2025 is ontzettend veel te horen, zien en ervaren

Rewire, het niet meer weg te denken Haagse...
festivaltip

Ook op Rewire 2025 is ontzettend veel te horen, zien en ervaren

Rewire, het niet meer weg te denken Haagse...
eerste namen

Eerste namen Lowlands 2025: QOTSA, Fontaines D.C., Chappell Roan

Daar zijn de eerste namen voor Lowlands 2025!...
eerste namen

Eerste namen Lowlands 2025: QOTSA, Fontaines D.C., Chappell Roan

Daar zijn de eerste namen voor Lowlands 2025!...
Elftal

Dit zijn de 11 beste albums van dit moment en de komende weken

Elke maand selecteren we de beste albums van...
Elftal

Dit zijn de 11 beste albums van dit moment en de komende weken

Elke maand selecteren we de beste albums van...
overleden

Marianne Faithfull op 78-jarige leeftijd overleden

Marianne Faithfull: grande dame van de Britse popmuziek,...
overleden

Marianne Faithfull op 78-jarige leeftijd overleden

Marianne Faithfull: grande dame van de Britse popmuziek,...
laatste namen

Roadburn maakt line-up compleet met laatste worp namen

Met een nieuwe reeks namen maakt Roadburn zijn...
laatste namen

Roadburn maakt line-up compleet met laatste worp namen

Met een nieuwe reeks namen maakt Roadburn zijn...
festival

Op Peel Slowly And See in Leiden worden heel wat genres overstegen

Liefhebbersfestival Peel Slowly And See werd opgezet door...
festival

Op Peel Slowly And See in Leiden worden heel wat genres overstegen

Liefhebbersfestival Peel Slowly And See werd opgezet door...

Meest gelezen

MEEST RECENT

INLOGGEN