Leer Me Alles Wat Je Weet is de ambitieuze negende roman van Hanna Bervoets, een boek over ‘hoe vrienden elkaar vormen en geliefden elkaar grootbrengen’. Deze ‘familieroman zonder bloedverwanten’ biedt zowel het relaas van een grote liefde en de reconstructie van het levensverhaal van een ongrijpbare, eigenzinnige vrouw als een tijdsbeeld (de jaren negentig, nul en tien). Zelf is de 39-jarige schrijfster in hoge mate gevormd door haar liefde voor muziek en haar fan-zijn. Hierin heeft ze zich ook gespecialiseerd, in praktijk en theorie. Ze geldt als deskundige op het gebied van modern fandom en fan communities. Geen betere kandidaat dus om het belang van iconen als Taylor Swift en Billie Eilish anno 2023 mee onder de loep te nemen dan barricader Bervoets.
Fotografie Marc Deurloo
JE HEBT media en populaire cultuur gestudeerd en weet alles van fandom en fan communities, voornamelijk van vrouwelijke artiesten. Wat zijn de ontwikkelingen op dat gebied?
‘TikTok. TikTok heeft veel veranderd. Ook de snelheid waarmee fans communiceren en nieuwe gebruiken introduceren. De snelheid waarmee je een fandom wordt ingetrokken. Want als je net iets te lang kijkt naar een filmpje van artiest X, dan krijg je nog een filmpje van artiest X en zit je opeens in allerlei fantheorieën.’
Ben jij TikTok-liefhebber?
‘Nee, maar mijn vriendin wel. Ik probeer er juist een beetje weg te blijven. Zodat ik niet helemaal word meegesleurd door het algoritme. Het is toch een modderstroom die je aan je enkels trekt en dan lig je erin. Ik ben eigenlijk nergens verslavingsgevoelig voor, behalve voor social media. Ik blijf bijvoorbeeld veel te lang hangen op Instagram. Mijn vriendin kan wel een uur per dag op TikTok doorbrengen en soms kijk ik wel eens mee en praat ze mij bij. We zitten samen in het Taylor Swift-fandom. Zij nog iets meer, zij is iets jonger en is opgegroeid met Taylor.’
‘Er is de afgelopen vijf jaar natuurlijk veel gebeurd rond haar, ze heeft de re-recordings gemaakt, ze heeft The Eras Tour opgetuigd en op TikTok wordt dat allemaal gevolgd en becommentarieerd, je ziet daar heel snel allerlei nieuwe fangebruiken ontstaan. The Eras Tour bijvoorbeeld is gewoon een concertreeks, maar voor een groot deel gevormd uit de wisselwerking tussen fandom en artiest. De fans hebben allemaal gebruiken, eigenlijk een beetje zoals bij de Rocky Horror Picture Show. Van die fanvertoningen, waarbij iedereen met geld moet strooien en er op een bepaald moment shoutouts zijn. Over ontwikkelingen in fandom gesproken: Taylor heeft een heel team dat de social media qua fandom in de gaten houdt, waardoor daar een soort van communicatie kan ontstaan.’
‘Dus Taylor krijgt mee wat de shoutouts en fangebruiken zijn. Een jongen maakte bijvoorbeeld een best wel lullig dansje op het nummer Bejeweled toen de videoclip net uit was. Dat werd opgepikt door andere fans, omdat ze het zo’n lief dansje vonden: heel simpel met een pirouette en een vingerdansje. Taylor en haar team pikten het ook op en een maand later, tijdens de Eras Tour, bleken Taylor en haar dansers precies die choreografie te doen tijdens Bejeweled. Daar zit dus een soort wisselwerking. Het Swift-fandom staat bekend om fantheorieën. Dat hebben veel fandoms. Er zijn bijvoorbeeld allerlei theorieën over de releasedata van nieuwe albums. En dan niet in de zin van: nou, ik denk dat het zondag is. Nee, die theorieën zijn super uitgebreid. Dat heet dan een Easter Egg Hunt.’
‘De fans gaan op zoek naar tekens die Taylor heeft gegeven, die erop zouden kunnen wijzen dat op 1 januari de rerelease van Reputation is. Ze maken dan TikToks van vijf minuten, waarin cijfers worden opgeteld of letters uit haar laatste Instagram-post worden uitgelicht. De giller is: Taylor geeft al die hints ook zelf. Dus dat is weer die wisselwerking. Daarnaast weten fans die die filmpjes kijken dat de theorie de helft van de keren niet klopt. Het is ook een sport om in dat fandom zo’n sluitende theorie te maken over codes die Taylor al dan niet heeft gegeven. Wie met een goede, sluitende theorie komt, oogst bewondering. Terwijl iedereen weet dat het waarschijnlijk niet waar is. Of soms dus wel. Dat zijn allemaal specifieke fangebruiken die je bijna niet kunt uitleggen.’
EIGENLIJK DOORGESTOKEN kaart van beide kanten.
‘Ja. Fandom wordt vaak verkeerd begrepen. De grootste misconceptie is dat het fans ontbreekt aan zelfbewustzijn. Fans worden vaak gezien als sneu en hysterisch. Er wordt niet gezien dat het hysterisch gillen van fans zodra de artiest opkomt natuurlijk ook een gebruik is, een cultureel gebruik. Iets wat je doet naar elkaar toe. Op TikTok wordt dat heel zelfbewust uitvergroot. TikTok is per definitie een performatief medium, het gaat allemaal over performance, uitvergroting en een grap maken. Ik was twee jaar geleden met mijn vriendin bij een Haim-concert in Londen.’
‘Taylor kwam daar op; ze had zich jarenlang niet op het podium laten zien. Mijn vriendin werd natuurlijk gek, want ze had haar nog nooit live gezien en opeens kwam ze een nummer meespelen. Dus zij gilt het uit en ik filmde dat en die emotie is echt. Maar ze is zich ervan bewust hoe ongerijmd haar reactie is. Ik heb dat online geplaatst. Dan denken mensen: wat een hysterische meid, maar mensen die fandom begrijpen, sturen een hartje omdat ze weten dat hier een gekte wordt gevierd. Het is oprecht en zelfbewust. Dat is een moeilijke combi voor outsiders, denk ik.’
Volgens jou heeft fandom veel overeenkomsten met religie. Is dat hier ook zo?
‘Jazeker. In het Swift-fandom heb je steeds meer punten waar fans kunnen samenkomen. The Eras Tour is de grootste bedevaart. Dat is het Lourdes. Ook heb je inmiddels wel vijf, zes fanparty’s per jaar in Nederland alleen al. Dan wordt Taylors muziek in een club gedraaid, vaak met visuals. En je hebt nu natuurlijk de Eras Tour-bioscoopfilm. Dat kun je allemaal zien als kerkbijeenkomsten. Ja, ik ben naar een fanparty geweest en naar de film. En ik ga volgend jaar naar The Eras Tour, ja.’
‘Ik hou er heel erg van, ook die fanparty. Een heel kerkelijke ervaring, je voelt je erg verbonden met die andere fans. Iedereen is welkom, want je bent er om hetzelfde ding te doen. Samen je favoriete liedjes zingen is super verbindend, daar komt gewoon endorfine bij vrij. Het is veel te simpel om te zeggen: bij religie eren we God en bij fandom een ster. Maar het gaat ook om het sociaal-culturele aspect daaromheen, over hoe je je verhoudt tot de andere gelovigen. Mensen zitten graag in een synagoge, kerk of moskee, omdat het een gemeenschap biedt. Fandom doet dat ook en heeft eigen rituelen. Dus er zit heel veel overlap, die veel verder gaat dan het vereren van God versus ster.’
‘Ik ben ook naar de Eras Tour-film gegaan. Mijn vriendin was al geweest op de premièrenacht, op vrijdag, maar ik kon toen niet, dus ik ging zondag nog een keer met haar. De zaal was voor dertig procent gevuld. Iedereen zong mee, maar het ging niet los. Er werd niet gedanst naast de stoelen. De rituelen bij The Eras Tour zijn vooral shoutouts. Als Delicate begint, roept iedereen op een bepaald moment: one-two-three, let’s go bitch! Dat deden we in de zaal ook. Op de vrijdag, waar mijn vriendin was, waren er nog geen rituelen.’
‘Toen was iedereen een beetje aan het zoeken: gaan we nu naar voren om te dansen? Blijven we bij onze stoelen staan? Wanneer doen we een shoutout? Na een week zag je op TikTok dat er in Australië een soort rondedans werd gedaan bij Willow. Dat ging viral! Toen zag je ook dat in andere landen mensen bij Willow uit de stoelen kwamen om die rondedans te doen. Dus dat vond ik heel leuk om te zien. Zo’n specifieke samenkomst vraagt ook weer om nieuwe rituelen. En ja, dat mensen uit Australië, Manilla en elders elkaar zien en dat overnemen is iets heel bijzonders en krachtigs.’
HOE VERHOUDT dit alles zich tot Hanna, die thuis in haar eentje in een boek zit te schrijven? Fandom is toch groepsgedrag. Volgers die volgen.
‘Iedereen is volger in de maatschappij. Ik zie het zo: fans doen iets geks en de rest zit op kantoor of thuis stil in een stoel. Fans staan op uit de bioscoopstoel, doen hun rondedans. Zij breken wetten en toch noemen we hen volgers, terwijl zij de uitzondering zijn. Voor mij valt het samen. Ik heb al een soort uitzonderlijke positie, want ik ben schrijver, dat zijn niet zoveel mensen. Ik heb een queer relatie, ik heb geen kind en fandom vind ik daar wel bij passen, want dat breekt ook regels. Dat durven tonen van een emotie is heel grotesk. Het breekt alle wetten.’
Laten we ’t eens over Billie Eilish hebben.
‘Ja, daar zit ik goed in.’
Is haar debuut niet veel meer een plaat voor de fans dan wat erna is gekomen?
‘Die eerste plaat vond ik makkelijker in het gehoor liggen, de tweede vergt wat meer aandacht.’
De eerste was het meisje in de slaapkamer net uit de puberteit, die daarna een jonge vrouw die opgroeit.
‘Vergis je niet, de fans worden ook ouder. Dus de fan die eerst 14 of 15 was, gaat ook richting de 18. Een deel groeit mee.’
Hoe vond je Lowlands?
‘Ik heb heel erg genoten van Lowlands. Ik zat in een hotel, dus ik ben niet tot laat gebleven. Het is voor mij ook fysiek ingewikkeld om te kamperen [Hanna lijdt aan de aangeboren chronische aandoening Ehlers-Danlos-syndroom]. Met de Walibi-bus kun je van Harderwijk op en neer naar Lowlands. Alleen: de laatste bus gaat om negen uur of zo. Dus mijn Lowlands is heel erg bandjes kijken overdag. Op de vrijdag heb ik eerst in de middag Muna gezien, vooraan.’
‘Ik zit altijd helemaal in de blokkenschema’s. Ik ben echt een puzzelaar, ik heb doelen en ik ben een concertganger. Als ik iets echt wil zien, dan wil ik niet in de pit, want dat is fysiek ingewikkeld, maar wel vooraan. Ik ben een barricader. In het fandom betekent dat dat je al heel vroeg gaat en een plek gaat barricaderen, soms ook voor iemand anders.’
‘De truc bij Lowlands is om een paar uur vooraf in de tent te gaan kijken. Zitten er al mensen? Zo nee, dan hoef je er ook niet te gaan zitten. Zo ja, dan moet je erbij gaan zitten, want mensen trekken elkaar aan. En als je echt vooraan wil staan, met je buik tegen het hek, wat ik vaak wil als ik echt een artiest bewonder, dan moet je soms gewoon uren barricaden. Maar bij Muna hoefde ik er maar een uurtje van tevoren te zijn.’
WAT IS jouw ‘barricadest’ ervaring?
‘Mijn langste barricade was voor Billie Eilish, haar eerste keer op Lowlands in 2019. Toen hebben we echt wel acht uur gewacht, maar heb ik een high five van Billie gekregen. Ze ging de crowd in en gaf iedereen high fives.’
Billie touched your hand.
‘Ja. Haar tweede keer Lowlands, dit jaar, stonden we ook dichtbij, zeg maar vijfde rij. Ik heb toen ook van half elf ’s ochtends tot drie uur ’s middags op Boygenius gewacht. Buik tegen het hek. Dat was een topervaring. Mijn vriendin werkte op Vlieland en kwam voor een dag, alleen voor Boygenius, op een dagbandje – over fandom gesproken. We waren om half elf op het terrein, om te kijken of er al mensen zaten. We gingen naar de Bravo en er zaten zowaar al mensen op de grond. Als de barricade begint, brood en water mee, dan ga je met je rug tegen het hek zitten, legt je spulletjes neer en stelt je voor aan de mensen om je heen. Want je gaat uren met elkaar doorbrengen.’
‘Er zijn ongeschreven wetten. Als iemand gaat plassen, dan bezet je elkaars plek. Ik vind dat wachten iets supermoois, je hebt hetzelfde doel, je leeft samen naar een hoogtepunt toe. Die hele dag is supergezellig en daarna zie je elkaar misschien nooit meer, of misschien juist wel. Uiteindelijk kwam tijdens de show Phoebe Bridgers naar mijn vriendin en mij toe gelopen, want ze wilde op het hek gaan zitten. Maar ik dacht: zij gaat stagediven en er ligt een nekhernia in het verschiet. Dus ik stapte naar achter om daar een man neer te zetten: vang haar maar op.’
‘Maar ze ging niet stagediven, ze ging gewoon op het hek zitten en sloeg toen haar arm om mijn vriendin heen. Toen lag ze opeens bij mijn vriendin op schoot en stond ik er zo heel ongemakkelijk achter. En na het concert kwam iedereen naar ons toe, want blijkbaar waren we op die hele grote schermen te zien geweest: oh my God, wat wow! Iedereen had het gezien. Nou ja, het was de barricade waard en het concert was heel goed.’
HEEFT WAT Phoebe Bridgers zingt ook betekenis voor jou? En is dat belangrijk voor je?
‘Ik ben team Lucy qua Boygenius, Lucy Dacus. Mijn vriendin is team Phoebe. Ik ben heel erg Boygenius-fan, al sinds de eerste EP uit 2018. Daar durf ik me wel een ontdekker van te noemen, want toen was ik er al bij. Die probeerde ik aan mijn vriendin te slijten. Ik heb haar meegesleurd naar Lucy Dacus in de Tolhuistuin. Betekent Lucy iets voor mij? Niet meer of minder dan andere muziek die ik tof vind, niet meer of minder dan Taylor, maar van de drie Boygenius-stemmen vind ik die van haar het mooist. En haar liedjes het prettigst.’
‘Het zijn allemaal short stories, erg vergelijkbaar met Carmen Maria Machado. Dat is een Amerikaanse schrijfster, heel goed in het korte verhaal, er zit bij haar altijd een gloomy queer-ondertoon in. Die liedjes van Lucy zijn allemaal Amerikaanse korte verhalen met een kop en een staart en mooie beeldspraak. Je hoort bij Boygenius aan het geluid altijd wiens song het is. Ik heb het minst met Julien [Baker], ook al is zij een onmisbare schakel, met z’n drieën zijn ze ijzersterk. Phoebe vind ik ook leuk, maar daar zit ik gewoon minder goed in.’
Wie van de artiesten die we nu besproken hebben is nou het belangrijkste?
‘Taylor Swift. Haar stempel op de hedendaagse cultuur is gewoon het grootst, daar kun je niet omheen. Haar fandom is het grootst. Taylor is een cultureel anker.’
VEEL MENSEN die niet tot haar fandom behoren, zijn nu nieuwsgierig naar haar geworden. Door met de gebroeders Dessner van The National te werken, maakte ze al een crossover naar de alternatieve muziekliefhebber. ‘Could be the best pop album of 2023’, schreef Rolling Stone over 1989 (Taylor’s Version).
‘Ik was ook bij het optreden van The National in de Ziggo Dome. In mijn kringen wordt The National heel mainstream gevonden, maar ik hou vaak heel erg van mainstream. Dat is kenmerkend voor mij, ik heb media en cultuur gestudeerd, ik wil weten: wat gebeurt er in de mainstream, waarom vinden zoveel mensen dat tof? En waarom vind ik het zelf tof? Ik zit nu ook best wel in Olivia Rodrigo. Daar heb ik VIP-tickets voor, ik ga in mei volgend jaar vooraan staan in de Ziggo Dome. En ik ga ook lekker braaf naar Madonna.’
‘Niks is mij te dol qua mainstream. Ik vind The National hele mooie muziek. Wel veel van hetzelfde, maar soms heb ik er zin in en dan zet ik het op. Het kaartje had ik voor mijn verjaardag gekregen van mijn vriendin. We gingen ook gewoon weer helemaal vooraan staan. Misschien zakte de show even in bij de langzame nummers, maar ik was live enorm onder de indruk van hoe The National – het duurde forever, bijna drie uur – die emotionele boog toch wel vast wist te houden. Ik was echt geraakt. Natuurlijk gingen we ook de sad dads om ons heen tellen, gewoon heel lief.’
‘Het is best wel een mannelijk fandeel, oude mannen ook. Stonden allemaal hard mee te zingen, vuist in de lucht, ja, dat vind ik heel mooi. Als je huilende, hysterische mannelijke fans wilt zien, moet je trouwens eens naar een voetbalwedstrijd gaan.’
IK VOND een citaat van een lid van No Doubt, dat tegen jou zei: ‘I’m tired of being in a band’. Jij vertegenwoordigde toen, op je veertiende, de fanclub van No Doubt in Nederland. Die uitspraak zag je als een enorme afwijzing.
‘Modern fandom loopt heel erg parallel aan de ontwikkeling van internet. Ik zat best wel vroeg op internet. Op mijn veertiende zat ik al op Bulletin Board, een muziekwebsite waar je per artiest… Er was een forum, maar je had geen threads, geen topics, iedereen postte gewoon onder elkaar. Je verwees: hé Piet, drie posts terug schreef je dit of dat. Ik zat op het No Doubt Bulletin Board met fans van over de hele wereld te praten. Een Zweedse jongen, ene Patrick Larsen, wilde de internationale No Doubt Fanclub oprichten. Hij was 20 en ik 14. Hij zocht in elk land van de wereld een correspondent. Toen werd ik dus correspondent van de internationale No Doubt Fanclub, ik schreef voor het clubblad.’
‘Ik ben naar Los Angeles gegaan met mijn moeder, naar Anaheim, het dorp waar No Doubt vandaan kwam. Ik had altijd backstagepassen als de band naar Nederland kwam. Ik heb ze misschien drie keer ontmoet. Het was ook mijn verantwoordelijkheid om andere fanclubleden mee backstage te nemen. Konden ze met de bandleden op de foto. Ze waren echt heel erg groot toen, echt op de top van hun roem, en ik stond daar maar bij hen. Nu zou zoiets ondenkbaar zijn. Ik was ook heel fanatiek en betrokken. Ik heb die ervaring altijd gezien als een enorme verrijking. Misschien heb ik fandom daardoor ook nooit losgelaten.’
OOIT FAN geweest van PJ Harvey?
‘Nee, maar ze stond op mijn radar. Ik zat als tiener, naast No Doubt, meer in Hole. Had ik ook zo’n patch van op mijn tas. Dat album Celebrity Skin, met Malibu erop. Nét niet Fiona Apple, nét niet PJ Harvey. Dat meer kabbelende zurige heeft mij nooit bereikt. Nu, met terugwerkende kracht, waardeer ik Alanis Morissette nog meer dan toen. Toen was ik gewoon, super mainstream, lekker Jagged Little Pill aan het luisteren. Nu luister ik daar wel anders naar, met nog meer bewondering. Ook als ik bedenk hoe jong ze was. Alanis was eigenlijk de Billie Eilish van toen. Maar als kind zag ik haar als oude vrouw. Nu weet ik dat ze nog maar 19 was toen ze dat eerste album schreef.’
‘Even van de hak op de tak: ik luisterde vroeger best wel veel Blink-182. Daar ben ik laatst ook naartoe geweest in de Ziggo Dome. Dat gekke reünieconcert, dat wel een beetje ontluisterend was: oh my God, jullie zijn 50 en maken nog steeds van die onderbroekengrappen die echt niet meer werken! Maar ik heb zo’n zwak voor de drie gitaarriffs die ze kennen. Ja, die vind ik alle drie mooi. Zo’n liedje als Adam’s Song, dat heb ik als tiener zó vaak geluisterd. Dat kwam nu weer voorbij, dan sta ik daar tóch weer huilend met m’n armen in de lucht. Dus ik was toch wel blij dat ik gegaan was. Olivia Rodrigo en veel andere Gen Z-artiesten zijn nu aan het teruggrijpen op de jaren nul. De drummer van Blink-182, Travis Barker, drumt met bijvoorbeeld Willow Smith en met Olivia. Olivia heeft al die drumloopjes van Blink. Die staan op haar album. Dus voor mij is het nostalgisch.’
‘Ik hoor bij Olivia zelfs een beetje Hole-achtige dingetjes. Veel mensen denken dat zij een Latina artiest is, met dito muziek, maar ze is Filipijns-Amerikaans en maakt een soort punkpop. Ze is de Californische rock uit de jaren nul aan het vernieuwen en is een geweldige liedjesschrijver. Ik hou van een goed popliedje, al is een artiest als Kylie Minogue dan weer te pop voor mij, want ik wil een gitaar horen. Olivia gebruikt die op dit moment. Dus dat vind ik wel interessant. En ja, haar fandom bestaat voornamelijk uit tienermeisjes. Maar als ik haar muziek aan het luisteren ben, zitten die tienermeisjes niet naast mij in de kamer. Dus het maakt mij niet uit dat zij er weer iets heel anders in horen.’
LEER ME ALLES WAT JE WEET is op 28 november verschenen bij uitgeverij Pluim.