Een gesprek met fotograaf Wim van de Hulst over Michael Gira (zang/gitaar) en Jarboe (zang/keys) van Swans gaat al gauw de diepte in. Over bunkers, tunnels, vriendschap en muziek op leven en dood.

Fotografie Wim van de Hulst

Voor wie niet bekend is met het fenomeen, dit schreef OOR’s Corné Evers in 1984 over de tweede plaat van Swans: ‘Cop is de ultieme noise-uitbarsting, de ziedende soundtrack van een in al zijn verschrikkelijke dreiging naderend Armageddon, een extreme bundeling van emotie en energie. Cop is het einde van de lange weg die rock & roll is gegaan: grauw, zonder een sprankje hoop.’ Ooggetuigen in die tijd spraken van sjamanistische rituelen en bezweringen, gewelddadige geluidsterreur, onderwerping van het publiek en Gira die het dierlijke in zich naar buiten liet komen; zelf noemde hij het ‘een oerbrul uit een onbekende, diepliggende plek in mijn lichaam’.

Van dit alles heeft Wim van de Hulst in juni ’84 geen weet als hij zijn eerste OOR-opdracht aanvaardt. Een of ander New Yorks groepje in de Effenaar. Na de soundcheck treft hij de bandleider. ‘Een moeizame, geagiteerde Michael Gira’, zo herinnert hij zich de kennismaking. ‘Zelf was ik bloednerveus, het was mijn eerste klus, het was erop of eronder. Michael zat de hele tijd te fluisteren terwijl ik de foto’s maakte. This is ridiculous!, beet hij Jarboe toe, die toen nog niet in de band zat maar het management deed. Heel erg nasty. Ik kreeg er echt de zenuwen van. Er kwam ook maar geen einde aan, ik bleef schieten en schieten en het rolletje raakte maar niet vol. Ik voelde nattigheid. Op een gegeven moment besloot ik te doen alsof ik klaar was en heb ik in het toilet, in het donker, mijn camera geopend. Bleek dat de film al na vijf opnamen gescheurd was!’

‘Ik snap nog steeds niet hoe dat gebeurd is. Misschien heb ik tegelijk doorgespoeld en afgedrukt? Ik was er nerveus genoeg voor. Er zat niks anders op dan tot ’s avonds laat te blijven en concertfoto’s te maken. Afijn, paar uur later, de band komt op, ze beginnen te spelen en… het was LOEIHARD! Het publiek deinsde meteen vier, vijf meter naar achteren. Nou ja, zo heel veel mensen waren het toen nog niet. Alleen Jarboe en ik bleven vooraan over. Ik was sprakeloos. De heftigheid en intensiteit van de muziek, de totale overgave van Gira, zoals hij tekeer ging… Het was niet voor niets dat hij vaak half ontkleed eindigde. Het was zo onvoorstelbaar eerlijk, zo krachtig. Zo puur. Ik luisterde veel naar minimal music, Alvin Lucier, Glenn Branca, Suicide, daar kon ik ’t wel aan relateren. Ik werd compleet weggeblazen.’

Die avond maakt Wim de foto van Michael Gira in totale exaltatie, op z’n knieën, blaffend in de microfoon. Het bewogen beeld maakt dat het lijkt alsof hij overgeeft.

Februari 1986, Effenaar. Swans en Wim gaan op herhaling. Die dag is er wél een klik. Wim stuurt zijn foto’s op naar New York, Gira wil ze gebruiken voor een compilatie van Skin – het meer gotische zijproject dat hij met Jarboe vormt – en ‘vanaf daar is het gaan groeien’. Langzaam raken ze bevriend. ‘We belden, stuurden elkaar tientallen handgeschreven brieven, als ze in Nederland optraden, spraken we samen af, gingen we ergens eten, en als zijn schema het toeliet bleef Michael dagenlang op mijn woonark logeren. Hij heeft hier ook een van zijn verhalen geschreven. Het was best ongemakkelijk in het begin. Ik zag Michael toch vooral als de artiest die ik bewonderde, later kwam het besef dat hij, die door zijn commitment voor de mensen in zijn omgeving soms zo moeilijk in de omgang kon zijn, gewoon mijn vriendschap zocht.’

In januari 1989 is Wim op uitnodiging van Gira in New York om foto’s te maken voor de hoes van The Burning World, de enige plaat die Swans bij een grote platenmaatschappij uitbrengt. ‘Ik werd drie nachten ondergebracht in het Sheraton Hotel. Er kwam al snel een gebruinde bink uit LA over die zich namens het label met de art direction ging bemoeien. We hebben samen meerdere fotostudio’s bezocht. Uiteindelijk viel de keuze op een studio in het Meat District, boven een slachthuis.

‘Ik vond het niks, die studiosetting. Daarna heb ik vier nachten bij Michael en Jarboe thuis gelogeerd in een ruige achterbuurt van Alphabet City. Daar heerste veel meer de sfeer die ik zocht. Ze woonden in een klein hok zonder ramen, ventilatie of verwarming, dat al snel werd omgedoopt tot The Bunker. Voordat Michael en Jarboe erin trokken had het nog dienst gedaan als Puerto Ricaanse voodookerk. Als ‘welkom’ en voodoobezwering hadden ze een onthoofde kip aan de deur gespijkerd aangetroffen.

‘The Bunker had twee ruimten: een keuken annex slaapkamer en een repetitieruimte. Het was hartje winter, het was steenkoud, ik sliep in de ruimte waar ook Sonic Youth had gerepeteerd, met al die muziekapparatuur om me heen. Ze hadden een elektrisch oliekacheltje voor me gekocht om mij nog enigszins warm te houden. Op een van de foto’s die ik die dagen gemaakt heb zie je hoe Michael nog snel een schot plaatst tegen de tocht. Dierbare herinneringen. Overdag was hij The Burning World aan het afmixen en ging ik met Jarboe jurken kopen voor de tour of samen naar de film, als Michael ’s avonds thuiskwam luisterden we naar cassettebandjes met de nieuwe opnames [niet langer brute noise, maar darkfolk en gothic-noir in de geest van Leonard Cohen en Nick Drake].

‘Omdat ik geen goed gevoel had over die studiosessie stelde ik voor om nóg een fotosessie te organiseren. Toen zijn we met z’n allen in de tourbus naar Jones Beach gereden, op Long Island. Het was KOUD! Ver onder nul en windkracht 8. Daar heb ik, terwijl we gezandstraald werden, foto’s gemaakt van de band én de foto die me het meest dierbaar is: Michael, hangend in de wind, de storm trotserend. Achteraf bleek dat de ijzige kou de ISO-waarden van mijn films had aangetast, met onvermoede lichteffecten tot gevolg.’

In 1995 verschijnt The Great Annihilator. Wim illustreert het Swans-interview in OOR met portretfoto’s en beelden uit zijn langlopende project Scherven van de Eerste Wereldoorlog, waarvoor hij de oorlogstunnels in Noord-Frankrijk verkent en fotografeert; ‘een persoonlijke ode aan al die jongens die daar het leven hebben gelaten’. Veel tunnels zijn ingestort en vergeten, wie erin afdaalt komt in een kilometerslang labyrint. Soms loopt er een draadje vanaf de ingang, het spoor van een voorganger, tot het bolletje wol op is, vanaf dat punt ben je op jezelf aangewezen.

Wim markeert zijn weg door het doolhof met brandende kaarsjes uit zijn rugzak. ‘Hoe dieper je komt, hoe verder je teruggaat in de tijd’, verklaart Wim zijn fascinatie. ‘Dan kom je op plekken waar nog niks veranderd is. Er staan tafels, stoelen, veldbedden, er liggen overal flessen, soms zelfs menselijke resten. Soldaten hebben daar jarenlang geleefd. In de rode tunnel alleen al zijn bij een explosie vijfhonderd jongens omgekomen.’

‘De rode tunnel’ siert dat jaar de omslag van Gira’s The Consumer. ‘Bloed. Seks. Kots’, vat Wim het boek kernachtig samen; ‘de wereld van Filth en Cop in al haar perversiteit’. De foto is honderd meter diep in de tunnel genomen, de foto op de achterflap van het boek nog vele honderden meters dieper. ‘Met een sluitertijd van twee uur’, lacht Wim. ‘Ik ben gaan lunchen bij de auto en twee uur later teruggekeerd. Ik heb mijn stappen moeten tellen om de camera in het pikdonker terug te vinden.’

Wims tunnelfoto’s sieren ook de albums Drainland en New Mother. ‘Ik denk dat Michael de intensiteit in dat werk herkende: het totale de diepte ingaan. Je gaat tot de kern. Terug in de tijd. Je kunt die tunnels ook als baarmoeder zien, misschien speelt dat nog wel een rol: heimwee naar de moederschoot. Op een van zijn Angels Of Light-platen, How I Loved You, siert een foto van zijn moeder de cover. Ik weet dat hij een zware jeugd heeft gehad, hij groeide op in een ontwricht gezin. Misschien dat mede daardoor onze connectie zo diep is gegroeid.

‘Ik begrijp wat hem drijft. We waren als broers. Toch heb ik op een gegeven moment het contact laten verlopen, het werd me gewoon te veel, ondanks zijn hartelijkheid, zijn warmte. De zwaarte van zijn werk, zijn grootse persoonlijkheid, de geestelijke en fysieke noodzaak die hij in zijn muziek legt, dát is natuurlijk wat zijn werk zo bijzonder maakt. Het is een kwestie van leven en dood. Dat maakt alles wat hij creëert zo onontkoombaar.’

Het contact is gelukkig alweer een tijd hersteld. Swans herrees in 2010 na dertien jaar, weliswaar zonder Jarboe, maar even gepassioneerd. De volgende afspraak staat, binnenkort in Nijmegen.

MICHAEL GIRA: 18 nov Stevenskerk, Nijmegen | 19 nov Cactus Club, Brugge (B)

Wim van de Hulst maakte in 2004 met hoogleraar Koen Koch het fotoboek Ooggetuigen Van De Eerste Wereldoorlog met nooit vertoonde oude foto’s en brieven uit zijn eigen archief. Wims foto’s sieren zo’n tien albums van Swans, Skin, Angels Of Light, Michael Gira en Jarboe.