George en Ringo komen er bekaaid vanaf in het boek John & Paul – A Love Story In Songs, maar met een nieuwe kijk op John en Paul ziet het Beatles-portret er toch anders uit. Lennon & McCartney is een dubbelbewustzijn.

Foto Apple Corps Ltd.

Iedereen heeft zijn favoriete Beatles-liedje. Het mijne is I’m Looking Through You, te horen op Rubber Soul, kant 2, nummer 3. Ik weet het, geen voor de hand liggende keuze. Geen Let It Be of Strawberry Fields Forever. Geen nummer van John Lennon, het vermeende Beatles-genie, maar een stukje wegwerppopkauwgum van die charmante gladjakker, Paul McCartney.

I thought I knew you, what did I know?

Waarom juist dat nummer? Omdat mijn simpele muziekbrein het altijd heeft gehoord als Paul McCartney die John Lennon nadoet. De credits geven Lennon & McCartney als componisten. Paul zingt, maar het is de stem van Lennon: agressief, jaloers, gekrenkt – ik heb je wel door. De luisteraar vraagt zich af: wie heeft dit geschreven? Lennon toch? Maar Paul zingt. Huh?

En het is natuurlijk ook door die originele melodielijn, dat minimale maar effectieve arrangement en die quasi-nonchalante voordracht, dat ik I’m Looking Through You blijf draaien en Let It Be niet. Maar die puzzel – is het McCartney of Lennon? – maakt het voor mij onverslijtbaar. Er is iets raars met de tandem Lennon-McCartney.

Twee stemmen, één ziel

Misschien is die combi wel uniek. Geschreven door Lennon & McCartney is wezenlijk iets anders dan geschreven door Leiber & Stoller of Bacharach & David. Wanneer er duo’s als componist worden vermeld, is de rolverdeling steevast: de een de tekst, de ander de muziek. Bernie Taupin schrijft de tekst, Elton John zet het op muziek.

Zo niet bij Lennon & McCartney. Die schrijven – althans in het begin van hun loopbaan als The Beatles – samen de tekst én de muziek, als een Siamese tweeling, een gedeelde creatieve persoonlijkheid. Twee stemmen, één ziel.

Die bijzondere werkrelatie staat centraal in het boek John & Paul – A Love Story In Songs van Ian Leslie, psycholoog en organisatieadviseur. Het geeft een nieuwe en vaak verrassende kijk op een fenomeen dat we uit en te na meenden te kennen.

You don’t look different, but you have changed

Het boek van Leslie gaat niet zozeer over de muziek, of de biografische feiten, of de culturele omstandigheden van toen. Daar is al een Beatles-bibliotheek over vol geschreven. John & Paul – A Love Story In Songs zoomt in op de persoonlijkheid van John Lennon en Paul McCartney en hun onderlinge dynamiek. Meer nog dan de muziek maakt hun persoonlijkheid het verschil.

I’m Looking Through You is een geval van gespeelde persoonsverwisseling. McCartney heeft vaker liedjes in de stijl van Lennon gedaan. Denk aan Why Don’t We Do It In The Road? (van The White Album) en Let Me Roll It (van het Wings-album Band On The Run). Omgekeerd doet Lennon een McCartney in Girl (van Rubber Soul) en Beautiful Boy (Darling Boy) van zijn laatste album Double Fantasy.

Buddy Holly

Ze zijn allebei apart. Paul speelt linkshandig op een rechtshandige gitaar. John heeft gitaar leren spelen op de banjo. Toen ze elkaar in 1957 ontmoetten, was John Lennon 16 en Paul McCartney 15 jaar oud. Het moet zijn geweest alsof ze in een spiegel keken. Beiden actief met muziek, beiden creatief, beiden emotioneel beschadigd. Lennon was verlaten door zijn vader, zijn moeder had hem bij een tante geplaatst. McCartney had een paar jaar eerder zijn moeder verloren aan kanker. Twee potentiële probleempubers die Buddy Holly als idool deelden. Stabiliteit vonden ze bij elkaar. Via muziek communiceerden ze. Rock & roll redde hen.

Ze zochten stabiliteit. Zou het toeval zijn dat ze in 1969 kort na elkaar trouwden met een oudere vrouw die moeder was van een kind uit een eerder huwelijk? Opmerkelijk, die vrouw werd hun nieuwe creatieve partner.

Het is de vraag of John Lennon geestelijk ooit helemaal stabiel is geweest. Hij was jaloers van aard, kon gewelddadig zijn, werd geplaagd door verlatingsangst. Hij had als kleuter zijn ouders zien scheiden, als puber zijn moeder verloren en kreeg bij het derde Beatles-bezoek aan Hamburg te horen dat zijn kunstacademievriend Stu Sutcliffe was overleden.

I’m looking through you, where did you go?

Toen Beatles-manager Brian Epstein in augustus 1967 onverwacht overleed, moet Lennon zich gedoemd hebben gewaand. Telkens verdwenen emotionele ankers uit zijn leven. Als Paul niet instemt met Lennons keuze voor een nieuwe manager voelt John zich verraden. Met The Beatles kan het niet meer goedkomen.

Een nieuw soort popster

Op hun eerste twee albums coveren The Beatles maar liefst vijf nummers van meidengroepen. Raar eigenlijk – in ieder geval toen, begin jaren zestig – dat jongens liedjes van meisjes zingen. The Beatles vertegenwoordigden niet alleen een nieuw soort popmuziek, maar vooral een nieuw soort popster. Niet direct macho, eerder androgyn. Geen gemillimeterde mariniers, ook geen rockers met vetkuif. Populair bij meisjes én jongens. Een nieuw soort man.

En een nieuw soort team: Lennon & McCartney is geen tekstschrijver plus componist, maar een dubbelact die samen tekst en muziek bedenkt. Twee breinen die elkaar intuïtief aanvullen. Luister naar A Hard Day’s Night; John en Paul delen de zang, vertellen samen het verhaal.

Het bijna bovennatuurlijke samenspel van twee geesten, de gedeelde creatieve persoonlijkheid, het dubbelbewustzijn, blijkt het sterkst als John en Paul hun zangpartij afwisselen en twee invalshoeken representeren. In We Can Work It Out is Paul de diplomaat en John de cynicus. Ze bepleiten hetzelfde.

Het hoogtepunt van dat dubbele bewustzijn is A Day In The Life, de climax van Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band. De vermoeide mediablik van Lennon en de montere kijk van McCartney, de lethargie en de energie, versmelten tot een onmogelijke symbiose. A Day In The Life zou mijn favoriete Beatles-nummer zijn als er geen I’m Looking Through You was.

Mediadubbelganger

Bij John Lennon stond de televisie altijd aan, hij was niet graag alleen. Toen The Beatles in februari 1964 voor het eerst de VS aandeden, veroorzaakten ze massahysterie. Bij de fans, bij het publiek en bij de media. Opgesloten op hun hotelkamer zagen ze zichzelf op het beeldscherm, hoorden ze zichzelf op de radio en lazen over zichzelf in de krant.

De Beatles zagen overal om hen heen The Beatles. Doorlopend werden ze geconfronteerd met hun mediadubbelganger, hun simulacrum. Ze waren toeschouwer van hun eigen leven. Dat moet voor verwarring hebben gezorgd. Ego en imago zijn niet dezelfde, persoon en personage vallen niet samen. John Lennon stapte in die mediawereld en werd spreekbuis.

Bijna gelijktijdig besefte de Engelse auteur J.G. Ballard dat het menselijke brein niet is toegerust om de dagelijkse stroom mediabeelden te verwerken. In een van media doordrenkte samenleving maakt de werkelijkheid plaats voor de mediarepresentatie van die werkelijkheid. Het scherm wordt de wereld.

Foto

John Lennon leefde – en stierf ironisch genoeg, vermoord door een verwarde fan – in die mediawerkelijkheid. Hij verkondigde vanuit zijn bed in het Amsterdamse Hilton aan televisieploegen zijn boodschap van vrede. Paul McCartney trok zich terug op zijn boerderij in Schotland.

John Lennon leefde in een geregisseerde wereld, dankzij de sociale media doet tegenwoordig iedereen dat. Paul McCartney begon na het einde van The Beatles gewoon opnieuw, vanaf nul. Ik snap nu waarom ik gefascineerd ben door dat nummer op kant 2 van Rubber Soul.

I’m looking through you, and you’re nowhere

Ik kijk naar een scherm, maar leef in de werkelijkheid. In een foto van een huis kun je niet wonen.

JOHN & PAUL – A LOVE STORY IN SONGS door Ian Leslie is verschenen bij uitgeverij Faber & Faber.