Merkwaardig geval: In Restless Dreams: The Music Of Paul Simon is een documentaire van drie-en-een-half uur (!) waarin hele stukken uit de loopbaan van Paul Simon ontbreken. Van folkie via wereldmuziekpionier tot verweerd icoon.

In 1965 pendelt Paul Simon, 23 jaar oud, tussen Londen en New York. De wijk Queens is zijn thuis, Londen zijn gedroomde vrijplaats. Hij studeerde rechten, maar ambieert een bestaan als muzikant. In Londen vindt hij geestverwanten, regen en zijn stem. In New York vindt hij zijn publiek. Sommige mensen mikken naast de roos en schieten raak.

In Restless Dreams: The Music Of Paul Simon portretteert een Amerikaans icoon, een songschrijver van de buitencategorie, een rusteloze romanticus die niet aflatend haakt naar de schatten achter de einder. Een pragmaticus ook die vaart op zijn intuïtie. ‘Obstakels geven inzicht’, zegt hij in de film. Pijn wijst de weg, voor wie een hoge pijngrens heeft. Die heeft Simon. I Am A Rock heet het openingsliedje van zijn eerste soloplaat. ‘And a rock can feel no pain.’

I Am A Rock toont ook een andere kwaliteit van Simon. Hij schetst in een paar woorden haarscherp situaties en stemmingen. Het lied opent zo: ‘A winter’s day / In a deep and dark December / I am alone / Gazing out my window.’ Invoelbaar, herkenbaar. Hij heeft ons gelijk bij de kladden. Als Bob Dylan een Melville is, dan is Paul Simon een Hemingway.

Paul Simon is niet alleen subtiel met taal, hij is ook een atypische songschrijver. Zijn melodieën zijn uitzonderlijk, hoe hij die om de taal vouwt eveneens, maar het meest uitzonderlijke is zijn methode. Hij componeert vanuit de beat. De traditionele songschrijver denkt: wat is het verhaal? Paul Simon vraagt: welk geluid wil ik? Hij is een componist die tevens arrangeert. Dat deden de groten uit de klassieke canon, de Bachs en Beethovens, ook.

Dat schrijven vanuit de beat domineert vanaf zijn meest populaire album, Graceland uit 1986, en al zijn muziek van daarna boetseert een muzikale bovenlaag over een fundament van percussie en grooves. Maar hij deed het al tijdens de glorietijd van Simon & Garfunkel, in de jaren zestig. Cecilia – van Bridge Over Troubled Water, de best verkochte plaat van 1970 – begon als ritmeloop, waar Simon vervolgens een liedje omheen bouwde.

Naar eigen zeggen heeft Paul Simon twee soorten liedjes: liedjes die leuk zijn om te maken en liedjes waarin hij iets van zichzelf uitdrukt. Vooral in die laatste categorie excelleert hij, dan wordt de vakman kunstenaar.

Iemand die zijn plaatdebuut de titel Wednesday Morning, 3.A.M. meegeeft, moet een fotograaf of journalist zijn. Hij observeert en legt vast. Die belt documentairemaker Alex Gibney wanneer hij op hoge leeftijd besluit toch nog een allerlaatste plaat te maken, het meditatieve Seven Psalms uit 2023. Daarop is de zanger in debat met zichzelf. Is hij in het zicht van de eindstreep toch in een God gaan geloven? In Restless Dreams begon als reportage van het opnameproces en groeide uit tot portret van dik drie uur, waarin het heden van Seven Psalms wordt doorsneden met archiefbeeld. Of andersom, want een loopbaan van vijftig jaar tikt aan.

En passant zien we Simons werkwijze, hij tast in het donker, zoekt op intuïtie, probeert en verwerpt, schikt en herschikt, tot het klopt. Er zijn geen demo’s, de studio is zijn atelier. Moraal: creativiteit is een mysterie. Paul Simon: ‘I love the mystery.’

De creatieve loopbaan van Paul Simon telt twee elkaar deels overlappende fasen: als helft van het duo Simon & Garfunkel en als soloartiest. In Restless Dreams spiegelt dat in twee ‘coupletten’ van elk dik anderhalf uur, tezamen een zit die zonder kussen lang kan uitvallen.

Het is evenwel merkwaardig dat de film Simons carrière afknot in 1991, met het ‘Braziliaanse’ album The Rhythm Of The Saints. Daarna is er nog meer dan genoeg te melden: flops (Broadway-musical The Capeman, 1997), hits (So Beautiful Or So What, 2011 en Stranger To Stranger, 2016), artistieke triomfen (You’re The One, 2000) en bijzondere combi’s (Surprise uit 2006, geproduceerd door Brian Eno). Er had dus makkelijk nog een paar uur aan vastgeplakt kunnen worden.

Regisseur Alex Gibney is fameus als de man achter geëngageerde en feitelijk onderbouwde documentaires over misstanden in de wereld van politiek en zakenleven. In Restless Dreams kan qua degelijkheid en diepgang wedijveren met zijn portretten van Frank Sinatra en James Brown. Dat waren tv-series van meerdere afleveringen en wellicht was deze bioscoopfilm in die vorm beter tot zijn recht gekomen. Sommige mensen mikken op de roos en missen.

Als excuus om de platen van Paul Simon – en Simon & Garfunkel – uit de kast te trekken is hij niettemin suis generis.

IN RESTLESS DREAMS: THE MUSIC OF PAUL SIMON draait vanaf 7 november in de bioscoop.