De ene week nobodies uit de underground van Detroit, de week erop verspreiders van de nieuwe rock & roll-revolutie. The White Stripes werden heel snel, heel groot, kort na de eeuwwisseling. Met de release van hun eerste Greatest Hits herpubliceren we OOR’s eerste interview met het duo. Twee verlegen types in rood-witte kleren die helemaal geen revolutionairs wilden zijn, zo merkte schrijver Danny Koks op. Jack en Meg hadden al moeite genoeg hun ongebreidelde talent in de juiste banen te leiden.

Het Poparchief komt tot stand in samenwerking met Collectie Nationaal Pop Instituut, onderdeel van het Allard Pierson – De Collecties van de Universiteit van Amsterdam.

Zoals ze daar zitten op de bank, beleefd antwoord gevend tot de volgende journalist aanschuift, voelt het nu al vertrouwd, ook al kennen we ze nog maar zo kort. Dat vriendelijke gezicht, het zenuwachtige gegiechel, de rode en witte shirts en broeken. Hij voert het woord en doet dat snel; zij zwijgt vooral, haar benen onder haar lichaam gevouwen. Af en toe lacht ze stilletjes om iets wat hij zegt. Beiden steken de ene na de andere sigaret op. Toch oogt vooral hij timide, op zijn hoede, wantrouwend haast.

Vaak staart hij naar de grond als hij antwoord geeft, alsof hij met zijn blik ook zijn werkelijke motieven en beweegredenen afschermt. Echt kwalijk kunnen we hem dat ook niet nemen. Hij doet precies hetzelfde wat hij al jaren doet, alleen gluurt nu de muziekpers wereldwijd met hongerige ogen over zijn schouder mee. Moet hij ineens beslissingen verklaren, handelingen toelichten, motivaties geven die er helemaal niet zijn. zijn rol als voorvechter van de nieuwe rock & roll-revolutie uit de doeken doen. Het wordt hem allemaal opgedrongen. Terwijl Jack White alleen maar liedjes wil schrijven. Eerlijke, pure liedjes.

De ziel van The White Stripes werd per opbod verkocht in de zomer van 2001. Voor die tijd waren hun albums (The White Stripes, De Stijl en White Blood Cells) in Engeland slechts op importbasis verkrijgbaar en hadden ze er niet meer dan een handjevol piepkleine cluboptredens gedaan. Van de ene op de andere dag stonden Jack en Meg op de cover van de NME en noemde de invloedrijke radio-DJ John Peel het duo ‘het beste wat ik heb gehoord sinds punk, misschien wel sinds Jimi Hendrix.’

In diezelfde week wilde ieder serieus dagblad in Groot-Brittannië een interview met ‘de nieuwe hoop voor rock & roll’ en toen de rioolpers Kate Moss ontwaarde bij een van hun optredens, sprongen ook zij als hongerige wolven op het privéleven van de twee volkomen onthutste Detroiters. Hun invalshoek: zijn ze nu echt broer en zus of misschien toch man en vrouw? Terwijl de roddelbladen kolom na kolom vulden over The White Stripes, wist een over ijverige Amerikaanse journalist hun boterbriefje op te vissen in de hoop daarmee een vette scoop te scoren.

Hevig tegenstribbelend werden Jack en Meg een wereld in gekatapulteerd die de hunne niet was. Sterker nog, waartegen ze zich al jaren, stevig ingegraven in de Detroitse garagescene, met hand en tand verzetten. Een paar jaar geleden nog verzuchtte Jack in een interview met een lokale krant dat ‘het fijn zou zijn eens voor een groter publiek te spelen in plaats van iedere keer dezelfde vijftig gezichten.’

Vorig Jaar speelde hij voor uitverkochte sportarena’s in Toronto en Columbus, Ohio, als voorprogramma van de Rolling Stones, terwijl Mick, Keith en Charlie vanaf de zijkant van het podium toekeken. Na afloop kregen Jack en Meg handjes, schouderklopjes en complimentjes. Later vertelde een van de roadies van de Stones dat ze dat nog nooit bij een van hun voorprogramma’s hadden gedaan. Zelfs niet bij The Strokes.

Toneelspelers

Een paar jaar geleden nog vroeg Jack zich hardop af waarom hij een van zijn liedjes niet voor een reclamecampagne zou laten gebruiken? ‘Desnoods doneer je het geld aan liefdadigheid. Het lijkt me stom zoiets af te slaan. Maar goed, ik denk niet dat onze muziek bepaald geschikt is om producten mee te verkopen.’ Jack zei vorig Jaar nee tegen een aanbod van een miljoen dollar van kledingmerk Gap omdat het teveel zou weghebben van incashen op het huidige succes. Tijdens de MTV Movie Awards in Los Angeles hoorden ze Sharon Osbourne backstage vuilbekken tegen Eminem. Tussen de megahits van Linkin Park, Staind en P.O.D. hoorde hij ineens zijn eigen liedjes Fell In Love With A Girl op de radio voorbijkomen. Jack heeft, kortom, een zeer ver- warrende tijd achter de rug.

Toen we ons eerste Britse toertje deden, merkten we al dat er een soort buzz rond ons aan het ontstaan was,’ vertelt hij over die periode. ‘Eerst speelden we in een zaaltje in Londen, een paar dagen later stonden we in een uitverkocht Dublin Castle. Dat is een zaal voor zesduizend man! Toen we voor het eerst voorop de NME stonden, en daarna bijna wekelijks, wisten we dat we het niet meer in eigen hand hadden. Door de gigantische aandacht die we ineens kregen, begonnen The White Stripes een eigen leven te leiden. Heel even voelde het alsof Meg en ik toneelspelers in ons eigen leven waren, wie niets anders restte dan de aanwijzigingen slikken van een alom aanwezige regisseur.

‘Waar we het meest bang voor waren was dat we zouden worden opgebruikt door de media: uitgewrongen tot de laatste druppel totdat ze weer een nieuw lievelingetje hadden gevonden. En wat hadden wij daar dan aan overgehouden? Vanaf het moment dat iedereen White Blood Cells de hemel in prees, vroeg ik me af: waarom gebeurt dit allemaal om ons heen? Waarom juist nu? Hebben we een uitgeklede, voor de grote massa hapklare versie gemaakt van wat eens goed en oprecht was? Betekent al die aandacht werkelijks iets of maken wij er juist iets vitaals mee kapot? De antwoorden heb ik niet. Het enige wat ik weet is dat mijn integriteit intact is.

‘Succes is nooit ons ideaal geweest, het beste halen uit onze creativiteit wel. Zodra je achterover gaat leunen om te genieten van alles wat er met je bandje gebeurt, ben je dood. Zorgen dat je hongerig blijft, het jezelf constant moeilijk maken, dat is de drijfveer achter alles wat wij doen. Genieten doen we alleen van songs schrijven en optreden. Zodra we toegeven aan de verlokkingen van de commercie snijden we de ziel uit The White Stripes.’

Seven Nation Army

Midden in al de hectiek trokken Meg en Jack zich in april vorig jaar terug in het hol van de leeuw: de Londense studio Toerag, opgericht door Liam Watson. Deze buitenissige Engelsman heeft een studio gebouwd die het, in zijn ogen superieure, opnamegeluid van de British Invasion uit de jaren zestig zo dicht mogelijk benadert. Niet één stuk apparatuur stamt van na 1963. Dat is precies in Jack z’n straatje. ‘Digitale opname-apparatuur is prima geschikt als je je talent wilt uithollen en je creativiteit om zeep helpen. Mensen die ProTools gebruiken zijn geen muzikanten maar wetenschappers die iets produceren waardoor we ons goed moeten gaan voelen.’

Aanvankelijk zou Elephant een ingetogen, melancholieke plaat worden met vooral veel pianoliedjes. ‘Ik weet ook niet goed wat er nu precies gebeurde,’ zegt Jack. ‘Alles was vredig en kalm en ineens leek het wel of de duivel bezit van me had genomen. Hij zei: ‘Nu, Jack White, is het tijd om gitaarsolo’s te spelen.’ Vanaf dat moment hoorde ik alleen nog maar gitaren in mijn hoofd. Ditmaal hebben we het onszelf niet zo moeilijk gemaakt wat beperkingen betreft. Verder dan White Blood Cells konden we daarmee ook niet gaan. Dat waren alleen maar beperkingen: geen blues, geen gitaarsolo’s, geen covers, geen slidegitaar. Nu stonden we onszelf toe de teugels wat meer te laten vieren.’

Het eindresultaat begint waar White Blood Cells eindigde, maar laat ook horen hoeveel talent Jack en Meg tot nu toe voor ons verborgen hebben gehouden. Het album opent vertrouwd met Seven Nation Army, gebouwd rond een riff die na één keer horen je kop niet meer verlaat. Maar er staan genoeg verrassingen op om de reputatie van The White Stripes als de meest levensvatbare rock & roll-band van het moment te boekstaven. There’s No Home For You Here klinkt als Queens Bohemian Rhapsody gecoverd door Robert Johnson, In The Cold Cold Night is een spookachtig, op orgel drijvend en door Meg gezongen kleinood, terwijl It’s True That We Love One Another is uitgegroeid tot een onverwacht komische eindnoot.

White Blood Cells was in drie dagen opgenomen en kostte vierduizend dollar, Elephant duurde tien dagen en kostte zesduizend pond. ‘We willen altijd zo snel en goedkoop mogelijk opnemen. Twee takes per liedje is het maximum. Het lijkt me verschrikkelijk om daarna nog een maand in de studio te moeten rondhangen om alles te perfectioneren. Alsof de muziek beter wordt van dat soort onzin. Een studio moet voor mij altijd een zo onplezierig mogelijke plek zijn om te spelen. Onder grote druk voel ik me het meest op mijn gemak: als ik mezelf forceer m’n best te doen, beginnen de creatieve sappen pas goed te stromen. Wat dat betreft was Liams studio perfect, aangezien dat allesbehalve paradijselijk was. Het is een claustrofobisch kleine ruimte, buitengewoon oncomfortabel, koud en vochtig. Er staat ergens in een hoek wel een kachel te loeien, maar meer dan alleen dat ene hoekje verwarmt het niet.’

Kleine kamer

Komend uit de Detroit-underground is geloofwaardigheid Jack en Meg heiliger dan roem. Net als vele muzikanten die vanuit de indiescene ineens doorschieten naar het sterrendom (Kurt Cobain, Josh Homme) is er altijd dat zeurende stemmetje in Jacks achterhoofd: doe je het allemaal nog wel voor de juiste redenen? Hij kon het niet beter verwoorden dan in het liedjes Little Room: ‘Well you’re in your little room and you’re working on something good / But if it’s really good you’re gonna need a bigger room / And when you’re in the bigger room you might not know what to do / You might have to think of how you got started sitting in your little room’.

Integriteit, eerlijk, onschuld: die elementen vormen de heilige drie-eenheid waarop White zijn muziek baseert. Steeds weer, en de laatste twee jaar steeds vaker, toetst hij datgene wat hij doet aan die grondbeginselen. Zijn liefde voor de blues hebben hem dat in feite opgelegd. Het liefst had hij geleefd in wat hij ‘de gouden jaren voor muziek’ noemt en de Juke Joints in het zuiden onveilig gemaakt. Helaas bepaalde het lot dat hij als witte Jongen in de jaren zeventig in Detroit werd geboren. Hij voelde zich niet waardig genoeg zijn helden te bestelen.

‘De blues is een perfecte creatie, het is alles wat muziek hoort te zijn. Het is zo alomvattend dat ik er bijna niet aan durf te zitten.’Om op zijn eigen manier de blues te spelen bedacht Jack restricties voor zichzelf: hij creëerde een kleine, afgesloten ruimte waarbinnen zijn creativiteit moest zien te manoeuvreren. Het cijfer drie speelde daarbij een cruciale rol. Ieder liedje moest drie elementen in zich herbergen: een verhaal, een melodie en een ritme. De muziek mocht uit niet meer dan drie componenten bestaan: gitaar, drums en zang.

‘Net als de blues benadert het cijfer drie perfectie: je hebt minimaal drie bouten nodig om een wiel aan een wielas vast te schroeven. Een tafel heeft minimaal drie poten nodig om overeind te blijven staan.’

Naakte essentie

Zijn eigen platenlabel heet Third Man Recordings, net als zijn meubelstoffeerderij, zijn oude beroep voor hij definitief voor muziek koos: Third Man Upholstery. Hij ging nog verder om zijn muziek terug te brengen tot de naakte essentie: Meg drumt op het meest simpele drumstel dat voorhanden is, terwijl Jack alleen een aftandse akoestische gitaar gebruikt die hij ooit cadeau kreeg van een vriend, als bedankje voor zijn hulp bij een verhuizing, zijn elektrische gitaar is een Airline, een type gitaar dat in de jaren zestig werd verkocht door een Amerikaanse warenhuisketen, bedoeld voor kleine kinderen om op te rommelen. Tegen de tijd dat ze er een beetje op hadden leren spelen, mochten ze een echte kopen.

‘Deze dingen maken ons tot wie wij zijn. Ik walg van artiesten die zich voorhouden dat er geen regels zijn. Wat blijft er dan over om als gids te dienen voor je creativiteit? Door je experimenteerdrift de vrije loop te laten zeg je in mijn ogen: ik heb geen goed idee, ik probeer van alles uit en kijk daarna wel wat lekker klinkt. Daarom heb ik ook zoveel respect voor mensen als Cole Porter en andere songschrijvers die in de jaren dertig en veertig muziek schreven voor Broadway-musicals. Zij werden door de producers gedwongen een verhaal te vertellen in hun liedjes en melodieën te schrijven die je kon meeneuriën. Dat is al duizenden jaren de essentie van muziek geweest en zal het ook altijd blijven: verhaaltjes en melodieën.’

De beperkende wetten waaraan The White Stripes zich onderwerpen waren ook precies datgene wat het tweetal met beide benen op de grond heeft gehouden. Ondanks dat ze bijna wekelijks op de cover van de Engelse muziekbladen stonden en plotseling miljoenen CD’s verkopen, niet langer beschut door de geruststellende wetenschap dat je toch maar wat aanrommelt in een onooglijke industriestad waar de rest van de wereld zijn neus voor optrekt.

‘De afgelopen periode heeft ons niet egocentrisch, verwaand en verwend gemaakt. Net zomin als het ons heeft doen vergeten waar het ons werkelijk om te doen is: de muziek. We hebben nu vier platen gemaakt precies zoals we dat wilden doen. En als dit over een paar jaar allemaal voorbij is, kan ik met een glimlach terugkijken op The White Stripes.’

GREATEST HITS van The White Stripes is nu uit.