Amsterdam rust onder een roze lucht, maar boven Paradiso pakken zich donkere donderwolken samen: de oordoppenautomaat van het podium is kapot. Normaal niet zo erg, maar vanavond staat Swans op het programma. Het allesbehalve gezellige en oorverdovende gezelschap rond Michael Gira kende in eerste instantie zijn hoogtijdagen in de . . .

Dat zou zomaar kunnen betekenen dat een goed gevulde grote zaal getuige is van Swans’ laatste clubshow op Nederlandse bodem. Het zou niets minder dan een waardig afscheid zijn. De bandleden hebben hun donsveren jaren geleden al verloren en Gira zelf is inmiddels een wat viezige zestiger met vet haar geworden, maar als hij zich op het podium begeeft is hij niet alleen aanwezig, maar allesbepalend. Voor de eerste noot geklonken heeft vraagt hij om zaallicht, alsof hij wil zien wat voor vlees hij in de kuip heeft. De aanblik bevalt hem vast niet, want de reusachtige routinier keert het publiek vervolgens voor twintig minuten – hetgeen bij Swans gelijk staat aan één nummer – de rug toe. In plaats daarvan richt hij zich op zijn bandleden, die hij met het nog altijd onuitgebrachte The Knot op gang brengt.

Dan brengt het Beest zich in beweging, als een wolkenkrabber die wankelt door de wind die hij zelf doet waaien. Van voor naar achter, van links naar rechts deint Gira, terwijl hij zijn band als een duivelse dirigent (er staat zelfs een lessenaar op het podium) tot scheurende symfonieën stuwt. Niet dat die muzikanten veel aanwijzingen nodig hebben hoor. Stuk voor stuk staan de heren meer dan hun mannetje, van lapsteeler Christoph Hahn tot drummer Phil Puleo, de absolute uitblinker van de avond. Norman Westberg, de gitarist van het eerste uur die groter is dan de stevige stapel versterkers achter hem, is de stille kracht die even onverstoorbaar als onverschillig kauwgom kauwt terwijl hij de meest apocalyptische akkoorden aanslaat. Het zijn steevast de drones die hij met Gira en bassist Christopher Pravdica laat rondcirkelen die de basis vormen voor Swans’ muzikale mantra’s.

Met die broeierige bezweringen verandert Swans Paradiso vooral in het midden van de set, die bestaat uit materiaal van laatste twee platen To Be Kind (2014) en The Glowing Man (2016), in een zee waarin tijd en ruimte versmelten. De meer rechtlijnige riffs toveren het publiek om tot een oceaan vol op en neer schuddende schuimkoppen. In het midden van die oceaan wappert Gira zich met zijn handen tot een draaikolk die alle energie die door dynamo’s Hahn en Westberg wordt opgewekt opslokt. Vervolgens schakelt de Amerikaan die stroom als een poppenspelende priester duwend met zijn handpalmen door naar het publiek. Bij een normaal mens zou het er volkomen debiel uit zien, bij de geloofwaardige Gira is het vooral duister.

Het is niet te ontkennen dat de Amerikaan door middel van de grauwe grafstemming die hij als geen ander op weet te roepen verantwoordelijk is voor Swans’ grootsheid. Toch lijkt de frontman bij vlagen ook een blok aan het been van de band. Een goede zanger zal Gira bijvoorbeeld nooit worden: zijn woorden missen medeklinkers en lijken soms letterlijk op kattengejank. Hij verbreekt daarmee af en toe de betovering die hij hoogstpersoonlijk tot stand heeft gebracht. Gelukkig zijn de instrumentale intermezzo’s bij Swans zo veel meer dan instrumentale intermezzo’s en is het publiek zo weer in de ban van de band. Met zijn zwanenzang laat Swans Paradiso op zijn grondvesten schudden en toont het dat er in de wijde wereld werkelijk geen band is zoals zij. Of Swans binnenkort echt dood zal zijn is geen zekerheid. Laten we hopen van niet, want vreemde vogels zijn er voldoende binnen de muziekwereld, maar zo geweldig gewelddadig als Swans is er geen één.

Door Dirk Baart / Fotografie: Luuk Denekamp

Gezien: 23 maart 2017, Paradiso, Amsterdam